Biografistyka Pedagogiczna

Karta Iliady rzeźbiona ogniem w błyszczącym złocie

Paweł Juśko — 2024-12-30

Ksiądz Zbigniew Marek SJ (1947-2024) – pedagog religii i nauczyciel akademicki

Andrzej Grudziński — 2024-12-30

Celem artykułu jest ukazanie, na podstawie materiałów źródłowych, postaci ks. prof. dr. hab. Zbigniewa Marka SJ, cenionego w środowisku akademickim pedagoga religii, za jego działalność naukową, a także dydaktyczną, podejmowaną przede wszystkim w jezuickiej uczelni Ignatianum, którą współtworzył i na której pracował przez 35 lat swojej kariery akademickiej. Tekst został podzielony na trzy części. W pierwszej zaprezentowano podstawowe fakty z biografii naukowej autora, w kolejnej zarys pisarskiej twórczości naukowej z zakresu pedagogiki religii, wraz ze wskazaniem wybranych publikacji naukowych, a w ostatniej analizę treści zajęć dydaktycznych prowadzonych przez ks. Marka w Ignatianum, a także tematyki prac przygotowywanych pod jego kierunkiem na jezuickiej uczelni.

Działalność naukowa i dydaktyczna Mariana Wachowskiego (1903–1970) w okresie międzywojennym na Uniwersytecie Poznańskim oraz w Katolickiej Szkole Społecznej w Poznaniu

Mikołaj Brenk — 2023-12-30

Artykuł przedstawia sylwetkę Mariana Wachowskiego (1903-1970), jednego z mniej poznanych pedagogów XX w. Jego praca dydaktyczna i naukowa była związana przed wojną z uczelniami Wielkopolski: Uniwersytetem Poznańskim oraz Katolicką Szkołą Społeczną (Wyższym Katolickim Studium Społecznym), a później z Tajnym Uniwersytetem Ziem Zachodnich, Wyższą Szkołą Rolniczą w Poznaniu, Uniwersytetem Wrocławskim oraz Wyższą Szkołą Pedagogiczną w Opolu. Celem artykułu jest rozszerzenie wybranych wątków z pierwszych lat pracy dydaktycznej i naukowej tego pedagoga, która wywarła bezpośredni wpływ na jego wybory życiowe oraz naukowe w okresie wojny oraz w okresie Polski Ludowej. W publikacji wykorzystano dokumenty archiwalne i źródła drukowane, w tym materiały dotąd nie przywoływane w publikacjach naukowych.

„Życie po niewidomemu” przełomem w rozwoju zainteresowań i działalności Matki Elżbiety Róży Czackiej

Elżbieta Dolata — 2024-12-30

W artykule przedstawiono krótki rys biograficzny Matki Elżbiety Róży Czackiej, ze szczególnym uwzględnieniem tych faktów z życia, które ukierunkowały jej zainteresowania oraz działalność na rzecz osób niewidomych. Za punkt zwrotny w życiu Czackiej uznano utratę wzroku, która wpłynęła na zmianę jej planów życiowych oraz przyczyniła się do podjęcia wielu niezmiernie istotnych przedsięwzięć na rzecz osób z niepełnosprawnością. Zwrócono głównie uwagę na nowatorską koncepcję wychowania, realizowaną w założonych przez Czacką placówkach w odniesieniu do postulatów rozwijającego się nurtu „nowego wychowania”. Podkreślono ponadczasowy wymiar jej „Dzieła” oraz postulatów wychowawczych, stawiających na pierwszym planie przygotowanie wychowanków do samodzielnego życia i pracy zawodowej, a w konsekwencji integrację ze społeczeństwem.

Koncepcja wychowania stworzona przez Czacką jest nadal aktualna, a współcześnie, w sytuacji intensywnego upowszechniania edukacji włączającej i inkluzji społecznej ma szczególne znaczenie.

Punkty zwrotne w biografiach duchownych katolickich ks. Jana Wiśniewskiego, ks. Wacława Blizińskiego i ks. Ignacego Lasockiego

Małgorzata Maria Krakowiak — 2024-12-30

W niniejszym artykule poddam analizie wspomnienia ks. Wacława Blizińskiego i ks. Ignacego Lasockiego oraz autobiografię ks. Jana Wiśniewskiego. Celem niniejszego artykułu jest ukazanie punktów zwrotnych w biografiach duchownych katolickich, które wpływały na podejmowanie przez nich działalności społecznej, oświatowej i opiekuńczej na przełomie XIX i XX w. w Królestwie Polskim. Okres działalności księży związany był z czasem silnych przemian modernizacyjnych i społecznych ziem polskich na przełomie XIX i XX w. W pierwszej części artykułu teoretycznej – nakreślę problematykę punktów zwrotnych i przełomów życiowych oraz przedstawię źródła do badań i informację biograficzne o autorach materiałów osobistych. W drugiej części analitycznej omówię wskazane w badanym materiale źródłowym punkty zwrotne, skupiając się głównie na wydarzeniach z przełomu XIX i XX w. do 1918 r., które były związane z działalnością społeczną, oświatową i opiekuńczą.

Halina Rogińska – pedagog, wychowawca i przyjaciel młodzieży, współtwórca życia kulturalnego Zamościa

Agata Waszek — 2024-12-30

Halina Rogińska jest jedną z wielkich, lecz zapomnianych osobowości Zamościa. Była osobą wszechstronnie uzdolnioną i twórczą, inspirująca, pełną energii i poświęcenia dla młodzieży. Skupiała w sobie umiejętności pedagogiczne, organizacyjne oraz artystyczne. Jej życie wypełniała młodzież, literatura, poezja, sztuka i teatr. W znakomity sposób potrafiła realizować wychowawczą funkcję swojego zawodu. Propagowała wychowanie przez sztukę, wychowanie estetyczne oraz kulturę języka polskiego. Przez swoją nakierowaną na człowieka i jego rozwój pracę, pozostała w pamięci swoich wychowanków jako ciepły, opiekuńczy i wybitny pedagog. Zamość zawdzięcza jej kształt i wysoki poziom życia kulturalnego i artystycznego, który na przestrzeni kilku dziesięcioleci - w okresie międzywojennym, jak i powojennym organizowała i rozwijała. Współtworzyła i prowadziła przez wiele lat Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych w Zamościu.

We dzisiejszym świecie istnieje niepodważalna potrzeba poszukiwania autorytetów, w szczególności w tych małych ojczyznach, w środowisku życia współczesnych mieszkańców. Halina Rogińska, jako wybitny pedagog, może być inspiracją do naśladowania zarówno w aspekcie profesji zawodu nauczyciela, jak również działalności wychowawczej i artystycznej w odniesieniu do pracy z młodzieżą oraz w zakresie działań na rzecz rozwoju kultury miasta Zamościa, jak i regionu.

Celem artykułu jest przybliżenie sylwetki H. Rogińskiej, jej drogi zawodowej oraz działalności na rzecz edukacji i wychowania młodzieży, jak również wpływu na rozwój życia kulturalnego miasta. W artykule przedstawione zostały główne fakty z jej pracy pedagogicznej, pełnionych funkcji oraz aktywności artystycznej. Artykuł powstał w oparciu o źródła archiwalne, artykuły prasowe, wspomnienia wychowanków oraz publikacje naukowe.

Maria Hiszpańska-Neumann (1917-1980)

Agnieszka Kołodziejska — 2024-12-30

Maria Hiszpańska w 1939 r. była studentką warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. W czasie II wojny światowej działała w konspiracji. Została aresztowana przez gestapo w 1941 r., była więziona w Radomiu i Pińczowie, a następnie w obozie koncentracyjnego dla kobiet na terenie III Rzeszy. Był to w jej biografii jeden z dwóch punktów zwrotnych, o których mowa w artykule. Stworzyła wiele przejmujących grafik odzwierciedlających warunki w FKL Ravensbrück i wzajemne relacje między więźniarkami. Mimo cierpień doświadczonych w niemieckim lagrze po wojnie poślubiła mężczyznę niemieckiego pochodzenia i nauczyła się języka niemieckiego. Pracowała jako ilustratorka książek, także dla niemieckich wydawnictw. Potrafiła przyjaźnić się z osobami z różnych krajów i o różnych poglądach. Długo jednak nie znajdowała wsparcia w żadnym kościele i nie praktykowała żadnej religii. Drugim przełomowym momentem okazał się jej kilkutygodniowy pobyt w Egipcie. Dzięki niemu jej twórczość zyskała kolor i większy format, a duchowość szansę rozwoju w ramach chrześcijaństwa.

Przyglądanie się życiu i twórczości Marii Hiszpańskiej-Neumann prowadzi do wniosku, że ta niezwykła artystka i Ravensbrüczanka, postrzegana jako krucha, delikatna i niezbyt zaradna, do końca życia konsekwentnie i z determinacją realizowała własny projekt tożsamościowy.

Maria Chomentowska – uczennica i mistrzyni

Anna Kostrzyńska-Miłosz — 2024-12-30

Tekst skupia się na dwóch ważnych aspektach w biografii jednej z najsłynniejszych polskich projektantek form przemysłowych – Marii Chomentowskiej. Pierwszym zwrotem, definiującym całą jej przyszłą karierę zawodową, była decyzja o rezygnacji ze studiów malarskich i podjęcie nauki w pracowni prof. Jana Kurzątkowskiego na Wydziale Architektury Wnętrz Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Podyktowana została w dużej mierze niezgodą na metody dydaktyczne stosowane wówczas na wydziale. Za drugi punkt zwrotny artykuł przyjmuje zainteresowanie projektantki kwestiami projektów dla dzieci i młodzieży. Sama idea designu skupionego na młodym użytkowniku stanowiła wówczas novum i wpisywała się w badania nad psychologią rozwoju dzieci i młodzieży, której wyniki dowodziły związków pomiędzy dobrostanem i rozwojem intelektualnym, a środowiskiem nauki i pracy. Pozwoliło to Chomentowskiej na stworzenie licznych projektów o innowacyjnej formie, które wpisywały się w nowy nurt tworzenia przestrzeni przyjaznej pracy i nauce. Przykładami realizacji utrzymanych w tym duchu są m.in. meble do pokoi dziecięcych, ławy szkolne, a w szerszym kontekście unikatowy na skalę kraju projekt wnętrz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. w tekście analizuję biografię Chomentowskiej pod kątem dwóch decydujących momentów, które stanowiły przełom w jej karierze oraz miały wpływ na kolejne pokolenia projektantów form przemysłowych.

Po pierwsze życzliwość, czyli dobre wychowanie według Jana Kamyczka

Anna Jawor — 2024-12-30

Jan Kamyczek to pseudonim Janiny Ipohorskiej, redaktorki, która w okresie PRL stała się dla Polaków wyrocznią w sprawach savoir-vivre’u. Wiedzę na ten temat upowszechniała w tygodniku „Przekrój” oraz w książkach, takich jak „Grzeczność na co dzień”. W artykule przypominam jej postać oraz kontekst kulturowy i społeczny, w jakim przyszło jej pracować, ale przede wszystkim zwracam uwagę na rewolucyjną zmianę, jaka za jej sprawą, zaszła w myśleniu o savoir-vivrze po wojnie. Istotą dobrego wychowania według Jana Kamyczka nie są sztywne reguły bon tonu, a wzajemna życzliwość międzyludzka. Również styl poradnictwa Kamyczka znacznie różni się od jej poprzedników. Traktuje swoich czytelników po partnersku, bardziej jak przyjaciół, którym chce szczerze, z poczuciem humoru doradzić, niż uczniów, których powinna surowo pouczać. Z pewnością nie pozostało to bez wpływu na fakt, że jej książki sprzedały się w setkach tysięcy egzemplarzy.

Odrobina mistyki, czyli kairos w biografiach pedagogów specjalnych

Tomasz Fetzki — 2024-12-30

Artykuł, poprzez prezentację specyficznych przełomów w biografiach wybranych wybitnych pedagogów specjalnych, próbuje odpowiedzieć, na ile na te transformacje, analizowane z wykorzystaniem koncepcji Lévinasa „epifanii twarzy”, miały wpływ bezpośrednie i osobiste spotkania osób z niepełnosprawnościami. Jedną z zaprezentowanych postaci, której poświęcono najwięcej uwagi, jest słabo obecny w polskim piśmiennictwie historyczno-wychowawczym współpracownik oraz mentor Philippe’a Pinela, surveillant Jean-Baptiste Pussin.

Ponadczasowość wskazań edukacyjnych w myśli pedagogicznej ks. Antoniego Popławskiego

Zosia Frączek — 2024-12-30

Celem tego tekstu jest ukazanie ponadczasowości wskazań edukacyjnych, zawartych w twórczości pedagogicznej ks. Antoniego Popławskiego. W treści artykułu zamieszczono krótką prezentację ważniejszych faktów z jego życia oraz przybliżono działalność i twórczość pedagogiczną. W ostatniej części tekstu podjęto próbę wykazania ponadczasowości wskazań edukacyjnych (dydaktycznych i wychowawczych), zawartych w dziele O rozporządzeniu i wydoskonaleniu edukacji obywatelskiej projekt.

Formacja intelektualno-duchowa jako punkt zwrotny w biografii moskiewskiego poety i teologa – Symeona Połockiego (1629–1680)

Norbert Mojżyn — 2024-12-30

Osoba białoruskiego poety i teologa, Symeona Połockiego (Samuela Sitnianowicza-Piotrowskiego) stanowi kamień milowy w dziejach kultury rosyjskiej otwierającej się w 2 połowie XVII wieku na prądy artystyczne, filozoficzne i teologiczne płynące z Europy zachodniej. Punktem zwrotnym w życiu Połockiego, były studia w Akademii Wileńskiej, które przyczyniły się do sformowania się i krystalizacji dojrzałego światopoglądu społeczno-religijnego i wpłynęły na kształt jego pisarskiej twórczości w Moskwie. Dla wielu Białorusinów i Ukraińców w XVII wieku studia w Akademii były szansą wejścia do politycznej i duchownej elity Rzeczypospolitej, a nawet dalej, w Państwie Moskiewskim. Spośród studentów białoruskich i ukraińskich w Wilnie rekrutowało się wielu członków, w tym duchownych, Kościoła unickiego (Unia brzeska 1596). W tym celu w 1617 roku przy klasztorze św. Trójcy erygowano konwikt dla studentów zakonu bazylianów.

Własnoręczne notatki Samuela Sitnianowicza-Piotrowskiego wskazują, że był on studentem Akademii Wileńskiej oraz pozwalają przypuszczać, że w tym mieście i w tym czasie (1650-1654) wstąpił do zakonu bazylianów. W niniejszym artykule przedstawiono argumenty świadczące zarówno o studiach w Wilnie, jak i przynależności Połockiego do zakonu bazylianów, które stały się punktem zwrotnym w jego dalszej karierze artystycznej i teologicznej.

Działalność polityczno-patriotyczna nauczycieli polskich wiejskich szkół ludowych w Galicji w okresie autonomii (1867–1918)

Roman Pelczar — 2024-12-30

Celem artykułu jest ukazanie środowiska nauczycieli pracujących w szkołach elementarnych (ludowych) w polskich wsiach w czasach autonomii (trwającej od połowy lat 60. XIX w. do 1918 r.). Artykuł powstał na zróżnicowanej i obszernej bazie, którą tworzą źródła archiwalne i drukowane, pamiętniki oraz tematyczna literatura. Przedmiotem szczegółowych analiz stała się działalność polityczna i patriotyczna nauczycieli, którzy współtworzyli wiejskie środowiska inteligenckie, wtedy jeszcze bardzo nieliczne. Pozytywnymi przejawami obecności nauczycieli na wsi (oprócz działalności oświatowej) było ich angażowanie się w lokalne życie społeczne i polityczne. Analiza materiału źródłowego wskazuje, iż podejmowali oni różne działania o charakterze politycznym i patriotycznym. W artykule zwrócono uwagę na różne uwarunkowania wpływające na te działania. Utrudniały ją austriackie władze centralne oraz Galicji, które nie pozwalały nauczycielom prowadzić antypaństwowej działalności politycznej i patriotycznej. Jednak duża część nauczycieli nie podporządkowała się tym nakazom. Starała się wychowywać swych uczniów na Polaków i patriotów. Poza tym włączała się w edukację polityczną osób dorosłych. Należała też do różnych partii politycznych. Nauczyciele angażowali się także w różne działania polityczne i wojskowe w czasie I wojny światowej.

Krytyczne zdarzenia życiowe jako przedmiot badań

Danuta Lalak — 2024-12-30

Przedmiotem rozważań jest biografia postrzegana jako źródło wiedzy o człowieku, jego życiu i środowisku, potencjale edukacyjnym i rozwojowym. W strukturę rozważań nad biografią wpisane są takie kategorie teoretyczne jak punkty zwrotne, zmiany statusowe, kryzysy, transgresje i transformacje tożsamości. Przedstawiam dwie perspektywy badawcze – badania biegu życia (perspektywa obiektywna, badania ilościowe) stricte socjologiczne oraz badania jakościowe zogniskowane na indywidualnym doświadczeniu biograficznym (perspektywa subiektywna, badana jakościowe) z akcentem na samorozwój, pokonywanie kryzysów, edukację. Proces zmiany życiowej przedstawiam na podstawie studium przypadku ofiary przemocy domowej. Wykorzystuję zaczerpnięte od Gabriele Rosenthal (Erlebte und erzählte Lebensgeschichte, Frankfurt–New York, 1995) wybrane aspekty analizy takie jak: punkty zwrotne istotne z punktu widzenia psychologii rozwojowej, przejścia statusowe, punkty interpretacyjne czyli ważne punkty zwrotne, rozumiane jako rekonstrukcje/ reinterpretcję przeszłości, teraźniejszości i przyszłości.

Podsumowując, to nie zdarzenia kryzysowe same w sobie powodują zmianę, raczej wyzwalają one proces zmiany za którym kryje się wiele czynników podmiotowych. Te czynniki i ich doświadczeniowy charakter, mają szczególną wartość. Na ich wydobyciu i interpretacji opiera się proces analityczny. Stosowane procedury badawcze, zarówno te ugruntowane w istniejących praktykach jak i stosowane ad hoc przez badacza mogą być elastyczne i uwzględniać wszelkie nietypowe zjawiska i zdarzenia, które mają szansę pojawić się w polu badawczym.

Zofia Wołowska (1891-1969) na kartach historii

Stefan Artymowski — 2024-12-30

Środowisko inteligencji, nauczycielek i warszawskich instruktorek harcerskich lat dwudziestych i trzydziestych XX w. było miejscem kształtowania zawodowego Zofii Wołowskiej - kształtowania jej jako działaczki polskiego harcerstwa. Dziś postać ta jest w większości zapomniana, choć aż do lat 60. XX w. wywierała znaczny wpływ na kształt harcerstwa polskiego. Przybliżyć ją można przez biogram autorstwa innej nauczycielki i instruktorki harcerskiej, Marii Uklejskiej, zachowany w zbiorach Muzeum Harcerstwa w Warszawie. Relacja ta, nacechowana osobistymi wspomnieniami jest świadectwem nie tylko życia Wołowskiej, lecz także perspektywy tamtych lat. Zofia Wołowska zasługuje na przywrócenie jej pamięci, także jako przedstawicielce wybitnej inteligencji. Interesowała się naukami o ziemi, przyrodzie, fizyce i szeroko rozumianym humanizmem, ze szczególnym uwzględnieniem filozofii. Byłą pionierką taternictwa i alpinizmu, propagatorką aktywności fizycznej i turystyki górskiej.

Rotunda Zamojska jako miejsce straceń nauczycieli z Zamościa i okolic

Karolina Tetych — 2024-12-30

W artykule przedstawiono Rotundę Zamojską, powstałą w latach 1825–1831, która w czasie drugiej wojny światowej, w latach 1940–1944, stała się niemieckim Jenieckim Obozem Przejściowym Policji Bezpieczeństwa, podległym gestapo, miejscem męczeństwa i kaźni ludności Zamojszczyzny, tysięcy Polaków Rosjan i Żydów. Skupiono się w nim zwłaszcza na ukazaniu jej miejsca martyrologii inteligencji polskiej Zamościa i okolic: władz miasta, duchowieństwa, nauczycieli i uczniów, prawników, urzędników miejskich, żołnierzy polskich i ich rodzin, przedstawicieli rodów szlacheckich, a także okolicznych chłopów.