Biografistyka Pedagogiczna

Ksiądz Walerian Kalinka – zmartwychwstaniec, historyk, emigrant

Piotr Biliński — Sat, 30 Dec 2023 00:00:00 +0100

W artykule omówiono życie i twórczość Waleriana Kalinki na podstawie materiałów archiwalnych. Kalinka urodził się w Bolechowicach w 1826 r. Po ukończeniu studiów na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego brał udział w pracach redakcji „Czasu” od 1849 r. Podczas emigracji do Paryża rozpoczął współpracę z generałem Władysławem Zamojskim, pracując jednocześnie nad skompletowaniem materiałów do książki pt. Galicja i Kraków pod zaborem austriackim. Powracając do Paryża po wojnach krymskich, Kalinka aktywnie uczestniczył w życiu politycznym obozu Hôtel Lambert. Po powstaniu styczniowym powrócił do szeroko zakrojonej pracy badawczej, której owocem były publikacje uważane za fundament krakowskiej szkoły historycznej. Za radą księdza Semenenki Kalinka zdecydowała się wstąpić do zgromadzenia. Jednocześnie kontynuował pracę nad swoim dziełem Sejm Czteroletni, mając bardzo szeroką perspektywę, jaką umożliwiły mu kwerendy w wielu archiwach europejskich. W październiku 1885 ukończył drugi tom Sejmu Czteroletniego, jednak ciągle pogarszający się stan zdrowia nie pozwolił mu dokończyć dzieła. Ksiądz Walerian Kalinka zmarł 15 grudnia 1886 r. W tekście analizowano życie Kalinki, jego poglądy polityczne i związek ze Zgromadzeniem Zmartwychwstańców na podstawie przekazów historycznych i twórczości głównego bohatera.

Kontakty Antoniego Patka ze zmartwychwstańcami

Beniamin Czapla — Sat, 30 Dec 2023 00:00:00 +0100

Antoni Patek przyszedł na świat w 1812 r. na Lubelszczyźnie. Jako żołnierz wziął udział w powstaniu listopadowym. Po jego upadku udał się na emigrację. W 1835 r. osiadł w Szwajcarii Versoix koło Genewy. Tam też poznał innego polistopadowego emigranta – zegarmistrza Franciszka Czapka. W 1839 r. Patek i Czapek zawiązali spółkę produkującą zegarki Patek, Czapek et C^ie. Firma skupiała się głównie na zaopatrywaniu polskiej klienteli. Dlatego też ich zegarki były zdobione wizerunkami polskich królów, książąt, portretami bohaterów narodowych i motywami religijnymi. W 1845 r. Patek zerwał współpracę z Czapkiem. Niedługo później podjął współpracę z innym zegarmistrzem – Adrienem Philippem, jednym z wynalazców systemu nastawczo-naciągowego, oraz dysponującym znacznymi środkami finansowymi rodakiem Wincentym Gostkowskim. Z biegiem czasu grono klientów wytwórni poszerzało się. Prócz zaangażowanych w działalność patriotyczną Polaków, zegarki kupowali też politycy, przywódcy państw, ówcześni artyści i przedsiębiorcy.

Jeden z wyrobów Patka przechowywany jest w zbiorach muzealnych Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego. Jak wynika z zachowanych materiałów, należał do ks. Piotra Semenenki.

Patek nawiązał kontakty ze zmartwychwstańcami w latach trzydziestych XIX w., za sprawą Walerego Wielogłowskiego, sekretarza i jednego z najbliższych towarzyszy założyciela zgromadzenia – ks. Bogdana Jańskiego. W 1839 r. Wielogłowski udał się do Genewy, by namówić kuzyna – Ludwika Popiela, do wsparcia popadającego w coraz większe kłopoty finansowe przedsięwzięcia ks. Jańskiego. Tam też poznał Patka, który jako gorliwy katolik szybko uległ jego wpływom ewangelizacyjnym.

Antoni Patek z miejsca stał się wiernym dobroczyńcą i przyjacielem ojców założycieli zgromadzenia. Potwierdzenie zażyłości można znaleźć w zachowanym do dziś zbiorze ich korespondencji. Z jednej strony jest to ciekawe świadectwo wiary Patka, z drugiej zaś – potwierdzenie ich zaangażowania w niesienie pomocy potrzebującym rodakom.

Z Zimna do Rzymu – krótka opowieść o życiu zmartychwstańca ks. Waleriana Damazego Przewłockiego

ks. Maciej Gawlik CR — Sat, 30 Dec 2023 00:00:00 +0100

Artykuł poświęcony jest sylwetce ks. Waleriana Przewłockiego CR, który urodził się w 1828 r. na ziemi lubelskiej. Po uzyskaniu matury w gimnazjum lubelskim (1847) brał czynny udział w armii węgierskiej w czasie powstania 1848 r. i w armii tureckiej oraz francuskiej w wojnie krymskiej przeciwko Rosji (1853-1856). Pracował w charakterze inżyniera w Anglii i Francji. Organizował oddziały mające walczyć w powstaniu styczniowym. Po niepowodzeniu z tym związanym osiadł w Górze koło Śremu w domu Cezarego Platera, gdzie doświadczył głębokiego nawrócenia. Nieoczekiwanie wyjechał do Rzymu i wstąpił do zmartwychwstańców w 1865 roku. Pierwsze śluby złożył u nich rok później, a święcenia kapłańskie przyjął w 1867 r. Po obronie doktoratu (1868) został wysłany do Galicji, gdzie poszukiwał miejsca do osiedlenia się zgromadzenia. Objął funkcję kapelana niepokalanek w ich klasztorze w Jazłowcu (1869-1874). Po powrocie do Rzymu został Prokuratorem Generalnym. W roku 1883 mianowano go przełożonym misji bułgarskiej w Adrianopolu. Po śmierci o. Semenenki XI Kapituła Generalna w styczniu 1887 roku wybrała go dożywotnim Przełożonym Generalnym zgromadzenia. Zmarł w Rzymie 7 V 1895 r. W Archiwum Generalnym pozostała jego bogata spuścizna epistolograficzna i pamiętnikarska.

Hieronim Kajsiewicz – dom, marzenia, powołanie

Artur Kardaś CR — Sat, 30 Dec 2023 00:00:00 +0100

Hieronim Kajsiewicz (1812-1873) to niezwykła postać dziejów Polski i Kościoła XIX wieku, gorliwy kapłan i zakonnik, patriota, współzałożyciel Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego. Był mądrym i odważnym przełożonym generalnym, zupełnie wyjątkowym kaznodzieją - „Skargą XIX wieku”, kierownikiem dusz wielu wielkich Polek i Polaków, pisarzem religijnym, obrońcą Kościoła, papieża i rodziny, współtwórcą filozofii i teologii narodu oraz systemu wychowawczego zmartwychwstańców. Urodził się 7 grudnia 1812 roku w Słowikach na Litwie i wychowywał się w rodzinie głęboko religijnej oraz patriotycznej.

We wczesnej młodości miał zupełnie inne play i marzenia na życie. Jego droga do pierwszej wspólnoty zmartwychwstańców miała swoje etapy, a pierwszy z nich zamyka wydanie jego „Sonetów” w Paryżu w 1833 roku, w których dał wyraz swoim przeżyciom z czasów powstania listopadowego i pierwszych miesięcy pobytu na emigracji, szczególnie w Paryżu.

Uczył się w Rosieniach, a potem w Sejnach, gdzie w 1829 roku zdał maturę. Tam znacznie rozwinął swoje talenty, był niezwykle zdolny literacko i bardzo ambitny. Po maturze rozpoczął studia w Warszawie na Wydziale Prawa i Administracji. Z zamiłowania zaś do literatury i sztuk pięknych chodził na dodatkowe wykłady Kazimierza Brodzińskiego i Ludwika Osińskiego. Im też dawał do recenzji swoje utwory, za które bardzo go chwalili i pomagali mu je publikować w warszawskiej prasie literackiej. Kajsiewicz był również tłumaczem utworów Friedricha Schillera. Młody literat publikował także powiastki i powieści. Jedna z nich przyniosła mu sławę dzięki recenzji Maurycego Mochnackiego. Stawał się coraz bardziej rozpoznawalny w środowisku literackim, dlatego Jan Ordyniec zaproponował mu współpracę, mieszkanie i roczną pensję. Dotąd Kajsiewicz chciał być nie tylko prawnikiem, ale zapragnął być przede wszystkim poetą i publicystą, a nawet założyć własne pismo literackie.

W okresie studiów zaprzestał praktyk religijnych i prowadził dość swobodne życie. Kiedy wybuchło powstanie listopadowe przyłączył się do niego bezzwłocznie. I właśnie wydarzenia z powstania zatrzymał w swoich sonetach. Dotyczą one między innymi jego udziału w Gwardii Honorowej przy generale Józefie Chłopickim, wizycie w domu z prośbą o błogosławieństwo od rodziców do walki w powstaniu, a także jego szlaku bitewnego, szczególnie pod Stoczkiem i Nową Wsią. Wiele w tych sonetach wyrazów miłości do najbliższej rodziny i małej ojczyzny na Litwie, a także myśli i przeżyć związanych po krwawej bitwie pod Nową Wsią, gdzie został niemal śmiertelnie ranny i wzięty do carskiej niewoli. Kajsiewicz przeżywał wówczas stan depresji spowodowany przekonaniem, że nie będzie już mógł być „użyteczny dla Ojczyzny”.

Kiedy upadło powstanie został internowany w Tczewie, po czym wyruszył na emigrację. Tam nie tylko powrócił do gorliwości religijnej pod wpływem Adama Mickiewicza, ale rozeznał swoje powołanie kapłańskie i zakonne we wspólnocie „Domku Jańskiego”. W 1841 roku przyjął w w Rzymie święcenia kapłańskie rozpoczynając drogę realizacji charyzmatu zmartwychwstańczego.

Św. Kajetan z Thieny – patron zmartwychwstańców w kontekście charyzmatu zgromadzenia

Piotr Kondraciuk — Sat, 30 Dec 2023 00:00:00 +0100

W artykule skupiono się na postaci drugiego, obok św. Józefa, patrona zakonu zmartwychwstańców: św. Kajetana Thiene. Patronat św. Kajetana nie był przypadkowy. Wywodził się to bezpośrednio z klerykalnego charakteru Zgromadzenia, nawiązującego do reform mających na celu odnowę życia zakonnego w Kościele. Zgromadzenie Kleryków Regularnych powstało na fali ruchu zapoczątkowanego w Kurii Rzymskiej i na dworze papieskim, w kręgu Oratorium Divino Amore w Rzymie, skupiającego zarówno świeckich, jak i duchownych, którzy w duchu doskonałości ewangelicznej gromadzili się, aby się modlić i angażować w różne formy działalności charytatywnej. Spośród założycieli Kleryków Regularnych do godności ołtarza został wyniesiony jedynie Kajetan z Thiene. Kult św. Kajetana rozwinął się także w obrębie Zakonu Trynitarzy (Zakon Trójcy Świętej od Odkupienia Niewolników), którzy przejęli go od Teatynów i Ormian lwowskich. Pomimo patronatu św. Kajetana nad zgromadzeniem zmartwychwstańców, jego wizerunki malarskie i rzeźbiarskie są nieliczne. Ikonografia ołtarzowa skupia się na tematyce Zmartwychwstania Najświętszej Maryi Panny i św. Józefa. Bogata ikonografia św. Kajetana, wciąż nie w pełni rozpoznana ze względu na pomylenie z innymi świętymi, charakteryzującymi się podobnymi atrybutami, w XIX wieku praktycznie zanikła. Zapewne dlatego, mimo wyraźnych nawiązań do charyzmatu świętego w pismach założycieli zmartwychwstańców, jak zauważono powyżej, jego wizerunki nie trafiły na ołtarze ani do programów ikonograficznych kościołów. Warto uwzględnić ten aspekt przy projektowaniu nowych elementów zdobniczych czy kształtowaniu programów ideowych współczesnych świątyń.

Zygmunt Krasiński i zmartwychwstańcy o polityce polskiej i rewolucji

Grzegorz Kucharczyk — Sat, 30 Dec 2023 00:00:00 +0100

Artykuł przedstawia zarys analizy podobieństw myśli politycznej Zygmunta Krasińskiego (1812–1859), romantycznego wieszcza, i refleksji na temat polityki najwybitniejszych przedstawicieli Zgromadzenia Zmartwychwstania Pana Naszego Jezusa Chrystusa. Autor podkreśla, że Krasiński wysoko oceniał pracę na niwie duszpasterskiej i narodowej zmartwychwstańców, darząc ich wielkim zaufaniem. Prowadził z nimi regularną korespondencję (z księżmi A. Jełowickim i H. Kajsiewiczem), która ujawnia istotne podobieństwa światopoglądowe poety i duchownych. Zarówno Krasiński, jak i zmartwychwstańcy dostrzegali w religii katolickiej fundament polskości, rozumianej jako wspólnota ducha i kultury. Zachowanie tej wspólnoty poprzez wierność katolickiej tożsamości narodu polskiego było – podkreślali zgodnie Krasiński i zmartwychwstańcy – warunkiem sine qua non odzyskania przez naród polski niepodległości politycznej. Na tej drodze istniało jednak poważne zagrożenie – rewolucja. Jak podkreślał autor Nie-Boskiej komedii, rewolucja zagrażała Polsce zarówno od zachodu (prądy radykalne inspirowane antychrześcijańskim dziedzictwem rewolucji francuskiej), jak i od wschodu (Rosja jako zinstytucjonalizowany przewrót rewolucyjny). Ten sposób analizowania zagrożenia rewolucyjnego był podzielany przez zmartwychwstańców, adresatów listów poety.

Badacze ukraińscy o Tomaszu Oskarze Sosnowskim – synu ziemi wołyńskiej

Lechosław Lameński — Sat, 30 Dec 2023 00:00:00 +0100

Twórczość rzeźbiarska Tomasza Oskara Sosnowskiego (1812-1886), polskiego artysty urodzonego w Nowołynie na Wołyniu (obecnie Ukraina), od dawna nie budziła zainteresowania ani ukraińskich historyków, ani historyków sztuki. Pierwsze artykuły naukowe i popularnonaukowe dotyczące artysty ukazały się dopiero w latach dziewięćdziesiątych XX w. pod redakcją Jarosławy Bondarczuk. Jednak ani ona, ani inni badacze nie znali daty urodzenia Sosnowskiego. W 2012 r. Mykoła Bendiuk na podstawie odkrycia Igora Teslenki opublikował książeczkę, w której podał, że urodził się w grudniu 1812 r. Ujawnienie Bendiuka zawiera jednak cały szereg nieścisłości i błędów merytorycznych, spowodowanych zbyt liberalną interpretacją niezweryfikowanych informacji przez autora. Z kolei w latach 2015 i 2022 malarz i pisarz Walerij Wojtowycz samodzielnie opublikował dwa wydania swojej książki o Sosnowskim. Są to pierwsze tak obszerne i znaczące książki w języku ukraińskim, w całości poświęcone artyście. Niestety te (zwłaszcza pierwsze) charakteryzują się skrajnym nacjonalizmem, a treść merytoryczna i interpretacyjna jest więcej niż nierzetelna i wprowadzająca czytelnika w błąd. Niemniej jednak pierwszy krok został zrobiony i być może już niedługo ukraińscy autorzy będą zachęcani do większego obiektywizmu w pisaniu o polskich artystach urodzonych na terenach dzisiejszej Ukrainy.

Kapłani, artyści i kacerze, czyli spotkania zmartwychwstańców z Wojciechem Kornelim Stattlerem i Adamem Mickiewiczem w Rzymie i Paryżu

Maria Nitka — Sat, 30 Dec 2023 00:00:00 +0100

Artykuł rozważa różne postawy ideowe wśród Wielkiej Emigracji, reprezentowanej przez grono przyjaciół Adama Mickiewicza – malarza Wojciecha Kornelego Stattlera oraz Zgromadzenia Zmartwychwstańców, zwłaszcza o. Hieronima Kajsiewicza i o. Piotra Semenenkę. Punktem wyjścia dla prezentacji postaw jest odkryty podczas inwentaryzacji i dokumentacji kolekcji sztuki Zakonu Zmartwychwstańców w Rzymie obraz ukazujący Chrzest Chrystusa w Jordanie, w którym Jan Chrzciciel ma rysy Adama Mickiewicza. Obraz został przypisany Stattlerowi, w wyniku analizy oeuvre i prześledzenia kontaktów malarza z Mickiewiczem. Takie wyobrażenie chrztu Chrystusa zostaje powiązane z mesjanizem, a później również towianizem Mickiewicza i jego oddziaływaniem na emigrację. W tym kontekście zostały ukazane postawy zmartwychwstańców, którzy zaangażowali się w zwalczanie towianizmu. Nie rezygnowali jednak z próby „odzyskania” poety dla sprawy polskiej i przechowywali pamięć o poecie.

Aleksander Jełowicki (1804–1877) – nieprzeciętny wśród nieprzeciętnych

Alina Nowak — Sat, 30 Dec 2023 00:00:00 +0100

Kluczem do poznania Aleksandra Jełowickiego są teksty źródłowe wybrane spośród dokumentów osobistych prezentowanej postaci. Zastosowano metodę specjalistycznego odczytywania dokumentów – tekstów intymnych oraz metody filologiczne (spojrzenie na autora jako twórcę-rekonstruktora świata przedstawionego, narratora i bohatera; konteksty biograficzne, historyczne, osobiste itp.). Jełowicki był przygotowywany do aktywnego życia w świecie, który wybierze i który zostanie mu „przeznaczony”. Dorastał do epoki wielkich zmian jako człowiek uczący się i korzystający z najnowszych osiągnięć cywilizacyjnych Wychowywał się w poważanej i zamożnej rodzinie, w duchu głębokiego patriotyzmu i postaw obywatelskich; nawyki intelektualne wyrabiał w szkołach w Winnicy; zdobył wykształcenie filozoficzne; odebrał także wykształcenie kulturalne „światowca” (podróże, opera, nauka języków obcych, wartość języka ojczystego, bogate życie towarzyskie, aktywność obywatelska, w tym udział w powstaniu listopadowym itp.). Żywiołem Jełowickiego byli ludzie – w Moich wspomnieniach wymienia około 600 osób. Ideowo i duchowo bliscy byli jemu: Kazimierz Brodziński, Maurycy Mochnacki, Cyprian Kamil Norwid; wydawca Adama Mickiewicza; portrecista „ostatnich” z mijającej epoki. Wierzył, że od decyzji i konsekwencji w działaniu jednego człowieka mogą zależeć wielkie rzeczy (przykład Tadeusza Czackiego, założyciela Liceum Krzemienieckiego). Jełowicki był człowiekiem przestrzeni, który myśli i widzi przestrzennie. Zdobywanie szczytów górskich uczyło go budowania dalekosiężnych wizji, dostrzegania perspektyw i niebezpieczeństw w zadaniach. Wszędzie widział doskonałość Boga i Jego pomoc, na którą człowiek musi być jednak przygotowany. Głównym celem jego kapłaństwa było ratowanie grzeszników, zwłaszcza inteligentów (spowiadał Fryderyka Chopina przed śmiercią i pomógł w nawróceniu), oraz podążanie „najpewniejszą drogą służenia Ojczyźnie w czasach jej utrapienia i niedoli” (w 1843 roku przystąpił do zmartwychwstańców). Był kaznodzieją i organizatorem ośrodków kultury i edukacji w Paryżu i Rzymie; angażował się w popularyzację myśli zmartwychwstańczej i współtworzył koncepcję oddziaływania zgromadzenia na środowiska emigracji polskiej popowstaniowej w różnych częściach świata.

Ksiądz Eustachy Skrochowski – prekursor muzealnictwa kościelnego

dr Beata Skrzydlewska — Sat, 30 Dec 2023 00:00:00 +0100

Eustachy Tomasz Skrochowski urodził się dnia 18 września 1843 roku w Kotowej Woli, koło Tarnobrzega. Pochodził z rodziny ziemiańskiej, jego rodzicami byli Manswert Skrochowski i Salomea z Olszewskich. We Lwowie uczęszczał do szkoły realnej, również we Lwowie, podjął studia w Akademii Technicznej, które ukończył z wynikiem celującym. Dodać należy, że pogłębiał swoją wiedzę w innych ośrodkach europejskich w Wiedniu i w Paryżu, uzyskując dyplom inżyniera.
W trakcie pobytu w Paryżu poznał Waleriana Kalinkę, jednego z późniejszych założycieli Zgromadzenia Zmartwychwstańców. Dnia 9 listopada 1870 roku wstąpił do Zgromadzenia Zmartwychwstania Pana Naszego Jezusa Chrystusa. Rok później 30 listopada złożył pierwsze śluby zakonne, a 7 listopada 1874 roku profesję wieczystą. Podjął na Sapienzy studia filozoficzne, zaś teologiczne na Uniwersytecie Gregoriańskim znajdując wielkie uznanie u Kajsiewicza i Semenenki.
W tym czasie zaprojektował ołtarz główny oraz piedestał dla XIV wiecznego, siedmioramiennego świecznika do sanktuarium maryjnego w Mentorelli, zrealizowane w latach 1881-1883. Jednak Skrochowski postanowił wystąpić z zakonu, zwolnienie ze ślubów, otrzymał dnia 21 stycznia 1882 r. i rozpoczął pracę w Krakowie, gdzie pracował m.in. jako katecheta, ale także udzielał się czynnie na polu kultury. W roku akademickim 1886/1887 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim otrzymał tytuł dr. habilitowanego w zakresie historii i estetyki.
Następnie został zatrudniony na Wydziale Teologicznym UJ, gdzie pracował krótko, bo już od 14 stycznia 1891 r. został profesorem zwyczajnym na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu we Lwowie. temat dotyczący muzeów i konieczności ich zakładania na terenach dawnej Rzeczypospolitej, poruszył Eustachy Skrochowski.
Eustachy Skrochowski wykazywał wielkie zainteresowanie starożytnością chrześcijańską, był archeologiem teoretykiem, ale także pierwszym Polakiem, który pisał artykuły poświęcone sztuce wczesnochrześcijańskiej. Koncentrował się na propagowaniu idei muzealnictwa kościelnego i ochrony zabytków. Brał czynny udział w konferencjach poświęconych tym zagadnieniom.