Facta Simonidis

„Gdyby podczas takiej kłótni wtrącił się pisarz galery [...], pielgrzymi rozerwaliby go na strzępy” (Feliks Fabri). Zagrożenia związane z transportem pielgrzymów do Ziemi Świętej w późnym średniowieczu

Wojciech Mruk — 2024-06-30

Podróże morskie, długie i krótkie, zawsze były niebezpieczne. W wiekach średnich szlaki żeglugowe przez Morze Śródziemne nie należały do bezpiecznych. Sztormy, przeciwne wiatry, piraci, niestabilna sytuacja polityczna – wszystko to powodowało, że każdy rejs mógł zakończyć się tragicznie. Niedokładne mapy i niedoskonałe techniki nawigacji sprawiały, że nawet żeglowanie po znanych wodach Morza Śródziemnego nie było łatwe. Pielgrzymów udających się do Ziemi Świętej możemy uznać za szczególnie niebezpiecznych pasażerów żeglujących na statkach. Niedoświadczeni, niezdyscyplinowani i zachowujący się irracjonalnie pątnicy często sprowadzali poważne zagrożenie na okręt i jego załogę. W relacjach z podróży skreślonych przez samych pielgrzymów można znaleźć opisy wielu niebezpiecznych sytuacji spowodowanych zachowaniem pątników. Teksty spisane przez pielgrzymów, którzy zapewne nie chcieli przedstawiać samych siebie jako ludzi niebezpiecznych i nieodpowiedzialnych, zdają się być w tej materii szczególnie wiarygodne.

Piotr Gilles – szesnastowieczny pierwowzór Indiany Jonesa, czyli o niebezpieczeństwach podróży badawczych

Teresa Wolińska — 2024-06-30

Piotr Gilles (Petrus Gyllius/Gillius) odbył w latach 1544-1552 podróż po imperium osmańskim, poszukując starożytnych rękopisów i badając zabytki kultury bizantyńskiej. Działając w otoczeniu muzułmańskim i utrzymując kontakt z francuskim ambasadorem Gabrielem d’Aramon i szpiegiem Nicolasem de Nikolay, narażał się na zarzut szpiegostwa. Ukrywał niektóre swe działania, co nie uchroniło go przed pobytem w więzieniu. Brak środków finansowych zmusił go do zaciągnięcia się do armii i uczestnictwa w wyprawie sułtana przeciwko Persji. Schwytany przez piratów w trakcie podróży po Lewancie spędził jakiś czas na wyspie Dżerba. Uwolniony powrócił do Stambułu i pozostał w nim, kontynując badania zabytków miasta, chociaż jego mieszkańcy nie okazali mu życzliwości. Wymiernym efektem jego wyprawy naukowej są dwa ważne dzieła: De Bosphoro Thracio libri III i De Topographia Constantinopoleos.

„Qui nescit orare, pergat ad mare”. Morze jako przestrzeń zagrożeń dla podróżników polskich w XVII i XVIII wieku – typologia niebezpieczeństw

Adam Kucharski — 2024-06-30

Relacje z morskich podróży mieszkańców Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku stanowią niewielką część właściwych sprawozdań z wyjazdów zagranicznych. Odznaczają się analogicznymi cechami w opisie pobytu na morzu. Głównym tematem opisów tych epizodów podróży jest strach przed śmiercią na morzu albo pomyślny przebieg rejsu akcentujący uniknięcie niebezpieczeństwa. Morze postrzegano jako przestrzeń zagrożeń, gdzie czyhały różne niebezpieczeństwa: sztormy, piraci, choroba morska, utonięcie czy rozbicie okrętu. Lęk przed morzem był skutkiem nieznajomości realiów rejsów u pasażerów statków i obcości środowiska morskiego, jego odmienności od otoczenia lądowego. Także w sferze symbolicznej i religijnej, epoki wczesnej nowożytności, utrwalano obraz morza jako śmiertelnego zagrożenia dla człowieka.

Niebezpieczeństwa podróży misyjnych do Nowego Świata w świetle korespondencji czeskich jezuitów z XVII i XVIII wieku

Klaudia Koczur-Lejk — 2024-06-30

Celem artykułu jest ukazanie niebezpieczeństw, na jakie narażeni byli misjonarze z Czeskiej Prowincji Towarzystwa Jezusowego w trakcie swoich wypraw misyjnych do Nowego Świata w XVII i XVIII wieku. Podstawę źródłową stanowi korespondencja jezuitów. Misjonarze informowali w niej o trudach podróży trwających długie miesiące i o miejscach, w których prowadzili pracę misyjną. Oprócz ciekawych szczegółów życia codziennego oraz fragmentów opisujących specyfikę obcych regionów w korespondencji znajdują się także zapisy wydarzeń nieoczekiwanych i groźnych. Styl listów świadczy o tym, że ich autorzy byli mistrzami słowa zaznajomionymi z zasadami epistolografii i retoryki. Przedmiotem zainteresowania są więc zarówno rodzaje niebezpieczeństw, jakich doświadczali misjonarze, jak również sposoby kreowania przez nich sytuacji, okoliczności i stanów zagrożenia w sporządzanej korespondencji.

Katastrofy w żegludze śródlądowej w świetle zeznań członków załóg statków i frochtarzy transportujących sól z żup krakowskich z końca pierwszej połowy XVIII wieku

Szymon Kazusek — 2024-06-30

Dla zagwarantowania właściwej dystrybucji soli w dawnej Polsce kluczowe było zapewnienie bezpieczeństwa dostaw tego minerału do nadrzecznych składów solnych. Pomimo rygorystycznych norm określających warunki transportu soli nie udawało się uniknąć zatonięć statków lub też ich poważnego uszkodzenia, a w konsekwencji bezpowrotnej utraty spławianego minerału. Postępowaniami wyjaśniającymi w sprawie zatopienia minerału oraz orzecznictwem zajmowała się komisja żup solnych. Składane przed nią zeznania świadków zatopienia ładunku soli wskazują, jak bardzo złożony i narażony na niebezpieczeństwo był spław minerału z żup krakowskich. Treść zeznań z jednej strony pokazuje, jak frochtarze zatrudniani przez zwierzchność żupną starali się ukryć swoje przewinienia, z drugiej zaś dowodzi, jak skutecznie przed tego rodzaju oszustwami starała się bronić komisja żup solnych.

Niebezpieczny czy przyjazny peregrynującym? Śląsk w drugiej połowie XVIII i początkach XIX wieku w opisach, dziennikach i listach z podróży

Lucyna Harc — 2024-06-30

Po trzech wojnach śląskich i zawarciu w 1763 roku pokoju w Hubertusburgu ugruntowała się władza Fryderyka II nad Śląskiem. Od tego czasu z różnych części Niemiec zaczęli przybywać urzędnicy, pastorzy oraz pisarze i uczeni. W opisach, relacjach i listach dzielili się wrażeniami z pobytu i swych podróży po Śląsku. Zamieszczali też adnotacje na temat miejscowej ludności. Przez Śląsk często podróżowali cudzoziemcy, głównie Polacy, ale i mieszkańcy bardziej odległych krajów, m.in. Francuzi. Obraz Śląska w listach nakreślił również ambasador Stanów Zjednoczonych w Berlinie, John Quincy Adams, przyszły prezydent USA. Podróże zaczęli odbywać też sami Ślązacy. W relacjach uznawali na ogół Śląsk za bezpieczny i przyjazny podróżującym, rzadko wskazując na niebezpieczeństwa. Podkreślali natomiast różnice między Górnym a Dolnym Śląskiem.

Piękno i groza. Wodospad reński oczami podróżników rosyjskich końca XVIII – pierwszej połowy XIX wieku

Magdalena Dąbrowska — 2024-06-30

W artykule porównano obraz wodospadu reńskiego przedstawiony w Listach podróżnika rosyjskiego (Moskwa 1801) Nikołaja Karamzina, Listach Rosjanina podróżującego po Europie od 1802 do 1806 roku (Moskwa 1808, cz. 3) Dmitrija Gorichwostowa, Listach z zagranicy („Otieczestwennyje Zapiski” 1841-1843) Pawła Annienkowa oraz Szkicach brzegów Renu i Szwajcarii (Moskwa 1844) Aleksieja Mieszczerskiego. Wodospad reński (Rheinfall) znajduje się w Szwajcarii (kanton Szafuza) – jest największy w Europie. Jest on postrzegany jako piękny i groźny. Niebezpieczny był dla podróżników nie wodospad, ale droga do niego (Karamzin, Gorichwostow, Mieszczerski) i sytuacja polityczna w Europie (Annienkow). Kontekst interpretacyjny stanowi opozycja: natura – cywilizacja (J.J. Rousseau).

Niebezpieczeństwa przymusowej podróży na Syberię w relacjach dziewiętnastowiecznych polskich zesłańców

Mariusz Chrostek — 2024-06-30

Opisy przymusowej podróży na Syberię zajmują sporo miejsca w pamiętnikach i listach Polaków zsyłanych tam w XIX wieku. Drogę liczącą tysiące kilometrów pokonywano kibitką, czasem statkiem, po 1863 roku pewne odcinki koleją, ale najczęściej pieszo. Kibitki pędziły bardzo szybko i nieraz zdarzały się śmiertelne wypadki. Podczas wielomiesięcznego marszu skazani doświadczali wielu niebezpieczeństw: udręki ciężkich kajdan (żelazo powodowało rany; ludzi różnej postury i wieku przykuwano do wspólnych drągów), głodu, zimna. Niebezpieczna okazywała się przyroda (mrozy, wichury, powodzie, upały). Wszyscy (także kobiety i dzieci) byli narażeni na piekło noclegów na tzw. etapach (straszliwy brud, smród, zaduch, wielka plaga robactwa, nieopisana ciasnota, załatwianie potrzeb fizjologicznych na podłodze obok innych śpiących – przyczyna chorób, epidemii). Zesłańcy byli narażeni na okrucieństwo rosyjskiego konwoju (dotkliwe bicie). Poczucie niebezpieczeństwa potęgowała obawa o własny los i strach towarzyszący przekraczaniu granicy Europy i Azji.

Niebezpieczeństwa w podróżach a modlitwy dla Żydówek (z połowy XIX wieku) – teksty, konteksty, kody kulturowe i ich przemiany

Agata Rybińska — 2024-06-30

Celem artykułu jest przedstawienie wyników analiz modlitw podróżnych i wymienionych w nich niebezpieczeństw, pochodzących z modlitewników dla Żydówek, wydanych w połowie XIX wieku. W kontekście religii żydowskiej i modlitw najważniejszym źródłem jest Biblia hebrajska, będąca nośnikiem kodów kulturowych. Jej tekst stanowi kanwę do analizy kilkujęzycznych modlitw podróżnych i prowadzenia rozważań na temat czyhających na nich niebezpieczeństw. Świadomość zagrożenia i towarzyszące jej negatywne emocje można określić jako zjawiska uniwersalne, choć zmieniały się motywy wyruszania w podróż, preferowane destynacje oraz środki transportu. Natomiast postawę powierzania podróżników Bogu, werbalizowane i utrwalane w formie modlitw podróżnych, stanowią wzorce zachowań, a także fenomeny o charakterze uniwersalnym.

Niebezpieczeństwa podróży Jana Matejki i jego bliskich

Agnieszka Zagrajek — 2024-06-30

„Niebezpieczeństwo jest wpisane w wędrówkę od zawsze”. Czy ten aspekt wędrowania jest też zauważalny w życiorysie wybitnego artysty Jana Matejki, postrzeganego zazwyczaj jako osoba silnie zakorzeniona w konkretnym środowisku – Krakowa, Małopolski, a szerzej, ziem i tradycji polskich? Analizując dostępne materiały źródłowe, można dostrzec w jego życiorysie, od najwcześniejszych lat dziecięcych, szkolnych, studenckich, poprzez etap działalności zawodowej i społecznej, aż po wydarzenie ostateczne, jakim jest śmierć i pogrzeb, różnorodne elementy determinujące aspekt niewygód i niebezpieczeństw podróżowania, a czasem nawet ich nieprzyjemnych czy wręcz groźnych, bliższych i dalszych, konsekwencji. Ze słów i opisów artysty oraz jego biografów wyłania się subtelnie, a przecież wyraźnie, indywidualny obraz życia wyjątkowego człowieka na tle wydarzeń rozgrywających się w kontekście drugiej połowy XIX wieku.

Autorytet i kierownictwo bł. Marceliny Darowskiej jako drogowskaz w podróżach duchowych niepokalańskich artystek. Na podstawie epistolografii Celiny Michałowskiej

Monika Kulesza — 2024-06-30

Niniejszy artykuł został osnuty wokół nieznanych, rękopiśmiennych listów niepokalanki Celiny Michałowskiej (córki i jedynej uczennicy malarza Piotra Michałowskiego), z których wyekscerpowane i omówione zostały passusy dotyczące autorytetu i znaczenia, jakie w jej życiu, a także całego niepokalańskiego zgromadzenia, pełniła osoba matki przełożonej – mistyczki Marceliny Darowskiej. Korespondencja ta przywołuje także niejednokrotnie twórców XIX-wiecznej literatury i sztuki (m.in. Adama Mickiewicza, Stanisława Wyspiańskiego, Henryka Rodakowskiego), ukazując implycytnie, iż fundowane przez Darowską klasztory nie stanowiły odizolowanej przestrzeni realizacji duchowych powołań, lecz pozostawały w żywym kontakcie ze światem ówczesnej kultury. Bywały także miejscem rozwoju wielu talentów pisarskich, malarskich, muzycznych. Tym samym praca starała się dowartościować częstokroć pomijany badawczo temat, jakim jest refleksja na temat wkładu Darowskiej i niepokalanek w rozwój (kobiecej) kultury XIX wieku.

Rzeczy – emocje – tożsamość w wybranych opowiadaniach z cyklu Dzieciństwo-49 Ludmiły Ulickiej

Matylda Chrząszcz — 2024-06-30

Artykuł zawiera analizę trzech opowiadań Ludmiły Ulickiej [Woskowa kaczuszka (Восковая уточка), Gwoździe (Гвозди), Dziadek-szeptacz (Дед-шептун)], których bohaterami są dzieci. Ich najwcześniejsze doświadczenia życiowe, emocje i relacje z innymi ludźmi wpływające na kształtowanie się tożsamości znajdują się w centrum uwagi pisarki. Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na rolę, jaką w formowaniu się tożsamości bohaterów odgrywają przedmioty. Przedmioty powszednie nabierają w oczach dzieci cech niezwykłych i wywołują silne reakcje emocjonalne: zaciekawienie lub pożądanie. Emocje te pełnią w życiu dzieci kluczową rolę, gdyż inicjują proces uświadamiania sobie własnego „ja”. Emocje o dużym natężeniu wyznaczają początek przechodzenia od dzieciństwa do dorosłości. Kontekst dla analizy stanowią inne teksty L. Ulickiej, w których autorka porusza temat relacji człowieka z rzeczami.

Literatura fikcjonalna wobec dyktatury zbrodni. Der Angstmann Franka Goldammera

Adrian Madej — 2024-06-30

Współczesny niemiecki autor powieści kryminalnych Frank Goldammer stworzył postać fikcyjnego inspektora policji kryminalnej Maxa Hellera, który stał się głównym bohaterem serii siedmiu kryminałów retro. Autor kreuje elementy fikcyjne, osadzając je w bardzo konkretnie określonych realiach historycznych. Jako przykład można przywołać pierwszą powieść ze tej serii Der Angstmann (pierwsze pełne wydanie w 2017 roku), której akcja rozpoczyna się w Dreźnie w 1944 roku. Celem artykułu jest analiza kreacji wątków kryminalnych właściwych dla literatury z gatunku kryminału retro na przykładzie wspomnianej powieści w kontekście obecnej w literaturze (kryminalnej) tendencji do uhistoryczniania i regionalizacji. Działania policji kryminalnej, której zadaniem jest pojmanie seryjnego mordercy, są przedstawione na tle zbrodniczego systemu państwa nazistowskiego w ostatnich miesiącach wojny w ściśle określonej przestrzeni, jaką jest Drezno i jego najbliższe okolice.

Oddziaływanie kolei na strukturę przestrzenną i sferę społeczną Zamościa w okresie dwudziestolecia międzywojennego 1918-1939

Jakub Żygawski — 2024-06-30

Doprowadzenie przez Austriaków w okresie wielkiej wojny linii kolejowej do Zamościa, a następnie jej przedłużenie przez Werbkowice i Hrubieszów do Włodziemierza Wołyńskiego otworzyło nowy rozdział w historii miasta. Dzięki obecności kolei Zamość mógł w dwudziestoleciu międzywojennym rozwijać się gospodarczo i niwelować trwające niemal wiek zapóźnienie w przemyśle i produkcji. Z obecnością kolei wiązano duże nadzieje. W strukturze społecznej Zamościa pojawiła się nowa grupa – kolejarze, dla których początkowo brakowało służbowych mieszkań. Budowa stacji pociągnęła za sobą kolejne inwestycje – organizację punktów ładunkowych oraz rejonu manewrowego, obejmującego kilka bocznic prowadzących do terenów składowych oraz zakładów przemysłowych, m.in. elektrowni. Lokalizacja geograficzna Zamościa predysponowała go do pełnienia funkcji punktu węzłowego na skrzyżowaniu planowanych magistral północ – południe i wschód – zachód. Planów nie udało się wcielić w życie przed wybuchem II wojny światowej. Natomiast w sferze społecznej kolej stała się oknem na świat. Mieszkańcy Zamościa mogli wreszcie podróżować w komfortowych warunkach m.in. do Warszawy, Lublina i Lwowa.

Kwalifikacje kierowników podmiotów leczniczych niebędących przedsiębiorcami – postulaty de lege ferenda

Ryszard Pankiewicz — 2024-06-30

Niniejszy artykuł stanowi głos w polemice naukowej, obejmującej prawne uregulowania kwalifikacji kierowników podmiotów leczniczych niebędących przedsiębiorcami w Polsce. Dyskurs nad prawidłowym zarządzaniem podmiotami leczniczymi trwa od wielu lat. Zagadnienie to jest aktualne i złożone z uwagi na specyfikę działalności w systemie ochrony zdrowia. Obejmuje wiele aspektów, zarówno prawnych, społecznych, finansowych, jak i gospodarczych. Głównym spektrum dociekań w niniejszym opracowaniu jest analiza obowiązujących ustawowych kryteriów na kierownika (dyrektora) podmiotu leczniczego, tryb wyłonienia właściwego kandydata do pełnienia tej funkcji przez komisje konkursowe oraz próba sformułowania postulatów zmian obowiązujących przepisów prawnych. Konkludując, należy stwierdzić, że właściwy wybór kandydata na kierownika jest kluczowy nie tylko dla prawidłowego i efektywnego działania danego podmiotu leczniczego, lecz także stanowi istotny element składowy funkcjonowania całego systemu ochrony zdrowia.

Aspekt międzynarodowy bezpieczeństwa energetycznego państw Europy Środkowej w myśli politycznej Prawa i Sprawiedliwości w trakcie kampanii wyborczej w 2023 roku

Michał Paszkowski — 2024-06-30

Pełnowymiarowy atak Federacji Rosyjskiej na Ukrainę w lutym 2022 roku w sposób istotny przeorientował sytuację w Europie Środkowej nie tylko w wymiarze militarnym, lecz także energetycznym. Przez lata Rosja odgrywała ważną rolę w dostawach surowców energetycznych do państw tego regionu. W trakcie kampanii wyborczej do parlamentu w 2023 roku Prawo i Sprawiedliwość koncentrowało się wokół kilku kluczowych wątków w zakresie energetycznym, zarówno o charakterze krajowym, jak i międzynarodowym. Celem artykułu była analiza myśli politycznej Prawa i Sprawiedliwości wobec zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego państw Europy Środkowej oraz koncepcji formułowanych przez tę formację polityczną w tym zakresie w okresie kampanii wyborczej w 2023 roku. Rozważania zawarte w artykule ujawniają główne argumenty prezentowane przez polityków tego ugrupowania politycznego na temat potrzeby i zasadności zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego państw Europy Środkowej oraz roli i pozycji Polski w regionie. Punktem wyjścia analiz była teza, że Prawo i Sprawiedliwość traktowało Europę Środkową jako kluczowy obszar aktywności politycznej, a realizowane projekty energetyczne przez polskie przedsiębiorstwa miały docelowo zwiększyć pozycję Polski w środowisku międzynarodowym oraz wzmocnić poziom bezpieczeństwa energetycznego państw Europy Środkowej.

Transformacja energetyczna Europy Środkowo-Wschodniej – derusyfikacja i bój o konkurencyjność gospodarczą

Maciej Skuza — 2024-06-30

Transformacja energetyczna jest jednym z najważniejszych globalnych wyzwań na poziomie politycznym, społecznym i gospodarczym. Pełnoskalowa inwazja Rosji na Ukrainę jak nigdy wcześniej urealniła pojęcie bezpieczeństwa energetycznego w regionie Europy Środkowo-Wschodniej. Wydarzenia te stały się jednocześnie katalizatorem procesu transformacji energetycznej, przyspieszając decyzje polityczne i społeczne w tym zakresie. W omawianym regionie transformacja energetyczna, poza dekarbonizacją, rozwijaniem efektywności energetycznej i elektryfikacją gospodarki, łączy się również ściśle z derusyfikacją energetyki oraz „bojem” o konkurencyjność gospodarczą, związaną z powstaniem nowych przewag konkurencyjnych na międzynarodowych rynkach. Niniejsza praca stanowi analizę procesu transformacji energetycznej z punktu widzenia Europy Środkowo-Wschodniej w kontekście uwarunkowań geopolitycznych i geoekonomicznych.

Postrzeganie problemów ochrony środowiska na poziomie lokalnym – studium przypadku kobiet wiejskich

Magdalena Kozera-Kowalska — 2024-06-30

W artykule zaprezentowano wyniki badań o charakterze pilotażowym dotyczące postaw kobiet wobec stanu oraz ochrony środowiska naturalnego w ujęciu lokalnym. Uwagę skoncentrowano na specyficznej grupie respondentów, tj. na kobietach podejmujących aktywne działania na rzecz rozwoju społeczno-ekonomicznego w swoim miejscu zamieszkania. Celem głównym badań była ocena stanu ochrony środowiska na poziomie lokalnym, świadomości kobiet w tym zakresie oraz działań podejmowanych indywidualnie lub przy współpracy z samorządem lokalnym i organizacjami pozarządowymi. Bazując na przeglądzie literatury, omówiono pojęcie i znaczenie ochrony środowiska naturalnego, zwłaszcza w kontekście jego roli jako miejsca życia i spędzania czasu na poziomie lokalnym. Ustalono, że aktywność kobiet w badanych obszarach jest znaczna i zróżnicowana w przekroju makroregionów, co pozostawało w związku z ogólnym stanem środowiska naturalnego.

Niespójności i konflikty interesów – zarządzanie turystyką na Svalbardzie

Magdalena Kugiejko — 2024-06-30

Jeszcze w XX wieku Svalbard był miejscem, gdzie dominowało wydobycie węgla. Obecnie odnotowuje się gwałtowny wzrost działalności turystycznej opartej na przyrodzie, zwierzętach i lodowcach. Rozwijający się sektor turystyczny jest ważną częścią gospodarki, a uczynienie go zrównoważonym jest priorytetem. Ponadto globalna sieć, jaką jest Internet, daje nowe możliwości, stając się kanałem komunikacji oddziałującym na odbiorcę. Wzrost ofert turystycznych, dostęp do informacji stwarza dylemat dotyczący tego, w jaki sposób branża powinna bilansować świadczenie usług z ochroną archipelagu. Aby zrealizować cel, dokonano przeglądu przepisów oraz przeprowadzono autorskie badania w 2022 roku (n = 366), w trakcie których wykryto niespójności w zarządzaniu turystyką na Svalbardzie. Działania, tj. wydobycie węgla, rejsy statków wycieczkowych, zaburzają równowagę rozwoju gospodarczego i stanu środowiska przyrodniczego.

Strony tytułowe

Paulina Tomczyk — 2024-06-30

Spis treści