Polonia Inter Gentes

Wprowadzenie

Bartosz Czajka — 2023-12-29

Sprawozdanie z działalności Instytutu im. gen. Władysława Andersa w 2023 roku

Michał Wójcik — 2023-12-29

„Artysta Andersa” Tadeusz Wojnarski (1922–1999)

Tadeusz Wojnarski (junior) — 2023-12-29

Ślad Poety. Muzeum Adama Mickiewicza w Wilnie

Alicja Dzisiewicz — 2023-12-29

Działacze Zjednoczenia Polskich Uchodźców w RFN w materiałach organów bezpieczeństwa PRL w latach 1945–1985 – uzupełnienie

Łukasz Wolak — 2024-04-09

Celem artykułu jest próba przedstawienia charakterystyki działalności działaczy Zjednoczenia Polskich Uchodźców w Niemczech z perspektywy materiałów zgromadzonych przez cywilne i wojskowe organa bezpieczeństwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Zjednoczenie Polskich Uchodźców znajdowało się w orbicie zainteresowań nie tylko cywilnych struktur podległych Ministerstwu Spraw Wewnętrznych, lecz także struktur wojskowych podległych Ministerstwu Obrony Narodowej. Za początek tego zainteresowania należałoby uznać, z pewnymi wyjątkami, działalność wywiadowczą Stronnictwa Narodowego na terenie Republiki Federalnej Niemiec szerzej znaną jako tzw. afera „Bergu”. Przedstawiony artykuł wskazuje również na różne grupy uchodźców, którzy byli rozpracowywani przez organa bezpieczeństwa PRL. Pierwszą z nich tworzyli członkowie zaangażowani w powojenną działalność Polskich Sił Zbrojnych oraz ekspozytur wywiadu Stronnictwa Narodowego. Drugą – działacze zaangażowani we współpracę z instytucjami wywiadowczymi na terenie RFN oraz organizacjami finansowanymi przez Amerykanów, Brytyjczyków i Niemców. Trzecią – działacze zjednoczenia, którzy wstąpili do organizacji po kolejnych falach ucieczek z PRL. W tej grupie, zgoła innej od dwóch pierwszych, zainteresowanie organów bezpieczeństwa wynikało z kontaktów, w jakie wchodzili w obozach dla uchodźców z przedstawicielami instytucji wywiadowczych. Chociaż podział ten wydaje się nieco płynny i niejednolity, to odzwierciedla główne kierunki zainteresowania wywiadu i kontrwywiadu. Zaprezentowane w artykule przykłady zainteresowania instytucji wojskowych PRL działaczami ZPU pokazują nie tylko skalę, z jaką organa wojskowe interesowały się tamtym środowiskiem, ale sam fakt, że również intensywnie poszukiwały dróg do nawiązania kontaktów operacyjnych z różnymi środowiskami polskimi na terenie RFN. W orbicie zainteresowań służb było oczywiście Radio Wolna Europa w Monachium. Niniejszy tekst wskazuje na równoległe działania operacyjne wymierzone w „monachijskie radio” przez jednostki podległe MON. Wreszcie zasygnalizowane zostały powiązania z instytucjami wywiadowczymi tego środowiska na terenie RFN oraz zobrazowano skalę działalności konspiracyjnej polskich uchodźców. Przez długi czas działacze ZPU znajdowali się w centrum wydarzeń politycznych pomiędzy dwoma zwaśnionymi blokami, często ulegając ich wpływom oraz inspiracjom. Wreszcie powolny upadek oraz wymiana generacyjna wpłynęły bezpośrednio na spadek zainteresowania działaczami ze strony cywilnych i wojskowych instytucji wywiadowczych PRL. W tym samym okresie niemal równolegle – na stałym poziomie – realizowano zainteresowania polskimi uchodźcami przebywającymi w obozach dla uchodźców.

Advancing Poland in Exile: World War II Intellectuals in North America

James S. Pula — 2023-12-29

The outbreak of World War II left thousands of Polish citizens unable to safely return to their homeland, among them scholars who were quick to form a “Polish University in Exile” in Paris as a means of ensuring wartime continuity in their respective fields, followed by an Association of Polish University Professors and Lecturers in London after the fall of France. The cadre of intellectuals and artists who were in the United States in 1939 were joined during and in the immediate aftermath of the war by hundreds of others. This article chronicles the efforts of these academics to not only support the political and military goals of the Polish government-in-exile, but especially their creation of valuable, enduring organizations in North America that preserved priceless archival materials, published important monographs and journals, and greatly broadened the North American footprint of Polish studies among both Polish and non-Polish scholars in all their diverse disciplines.

Antypolska propaganda reżimu Kádára. Recepcja fenomenu „Solidarności” na Węgrzech

István M. Balázs — 2023-12-29

Historycznie dobre relacje polsko-węgierskie weszły na inny stopień zależności po zakończeniu II wojny światowej. Polska Rzeczpospolita Ludowa i Węgierska Republika Ludowa, jako „przyjazne państwa socjalistyczne”, utrzymywały bliskie stosunki jako ważne podmioty całego bloku wschodniego. Sytuacja w tej materii zaczęła się zmieniać w latach 80. XX wieku. Głównym impulsem do zmiany percepcji, zwłaszcza węgierskich elit władzy, były konsekwencje polskich strajków robotniczych. Powstanie na ich kanwie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” oraz kilkumiesięczny „karnawał” wolności Polaków i w następstwie kryzys społeczno-gospodarczy oraz wprowadzenie stanu wojennego w 1981 roku – wywołały silną antypolską propagandę ze strony Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej (Magyar Szocialista Munkáspárt – WSPR). Była ona wówczas skierowana do całego społeczeństwa węgierskiego. Węgierscy komuniści obawiali się dekompozycji swojej pozycji w państwie. Nie chcieli utracić władzy ani doprowadzić do szerszej ekspozycji wewnętrznych problemów Węgierskiej Republiki Ludowej. Podtrzymali więc oni strategiczne partnerstwo z sojuszniczą Polską Zjednoczoną Partią Robotniczą (PZPR), wskazując na wszelkie działania polskiej opozycji jako czynnik destabilizacji i narastającego kryzysu. Mimo że węgierskie społeczeństwo i jego nowa reprezentacja opozycyjna wobec władzy były niezwykle pozytywnie nastawione do „Solidarności”, to jednak propaganda komunistyczna w różnych kanałach komunikacji okazała się skuteczna, zarówno w krótkim, jak i w średnim okresie. Z socjologicznego punktu widzenia szczególnie interesujące są relacje Polaków mieszkających wtedy na Węgrzech na temat powyższego zjawiska i jego konsekwencji, które również bezpośrednio odczuwali. W związku z tym celem niniejszego artykułu jest zarysowanie charakterystyki tej sytuacji, wskazanie na metody działania komunistycznych władz na Węgrzech oraz omówienie postaw polskiej mniejszości w tym kraju w latach 80. XX wieku.