Studia Żydowskie. Almanach

Spis treści

2023-12-31T07:57:13+01:00

2024-03-22T10:07:36+01:00

Wstęp

2024-03-22T10:11:34+01:00

Polski wątek dotyczący zagadnienia elementów egipskich w architekturze synagog

2024-01-04T19:19:02+01:00

Tak zwana egiptomania to specyficzna strategia recepcji dziedzictwa starożytnego Egiptu i inkorporowania jego elementów w kulturę współczesną: sztukę i rzemiosło artystyczne, literaturę, ponadto spekulacje intelektualne itd. Zjawisko to zaznaczyło się także w architekturze, zwłaszcza w XIX stuleciu. Rozmaite motywy i detale egipskie (czy może raczej quasi-egipskie) możemy wskazać również w projektach i realizacjach niektórych budynków synagog na całym świecie. Architekt Stanisław Adamczewski zaproponował w latach 70. XIX wieku pomysł monumentalnej synagogi w Warszawie, zawierający interesujące elementy nawiązujące do budowli staroegipskich. Planował także inne egiptyzujące budowle w stolicy, jednak zarówno one, jak i projekt synagogi nie, zostały zrealizowane.

Kariery dragomanów pochodzenia żydowskiego w Egipcie na tle sytuacji Żydów w Sułtanacie Mameluków (XV – początek XVI wieku)

2024-03-22T10:44:03+01:00

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie sylwetek dwóch dragomanów pochodzenia żydowskiego — Sajfa al-Dīn Shāhīna al-Tarjumāna oraz Taghrīa Birdīa — którym udało się zrobić zauważalne kariery w otoczeniu sułtanów Mameluków na przestrzeni XV i XVI wieku. Położenie Żydów w Sułtanacie Mameluków nie było łatwe, gdyż podlegali licznym ograniczeniom ze strony panującej dynastii, i przyjmuje się, że był to okres niewątpliwie gorszy dla Żydów, niż to miało miejsce w czasach panowania Fatymidów (909–1171) i Ajjubidów (1171–1250) w Egipcie. Dodatkowo Sułtanat Mameluków na przestrzeni XIV wieku przeżywał głęboki kryzys społeczny i ekonomiczny, który odbił się również na Żydach i doprowadził do upadku rzemiosła, zmuszając ich do zajęcia się głównie handlem. Pomimo ogólnego pogorszenia się sytuacji Żydów w Egipcie pełnili oni również ważne funkcje w administracji państwa Mameluków, jak choćby rolę dragomana, czyli tłumacza języków europejskich na dworze sułtana, co później zostało zaadoptowane i powszechnie wykorzystywane przez Osmanów.

Uczniowie z rodzin żydowskich w jezuickim gimnazjum i studium filozofii w Tarnopolu (1820–1848)

2024-03-22T10:43:17+01:00

W 1820 roku w Tarnopolu otwarto gimnazjum, a w kolejnych latach studium filozofii. Decyzją władz zarząd nad placówkami powierzono przybyłym do Galicji jezuitom. Nowo otwarte gimnazjum i studium filozofii cieszyło się dużym zainteresowaniem ze strony społeczności lokalnej. Zgodnie z obowiązującym prawem uczniem gimnazjum, a później słuchaczem studium filozofii, mógł być każdy mieszkaniec cesarstwa, który spełnił określone wymagania. Wśród pierwszych uczniów i słuchaczy byli również synowie z rodzin żydowskich. Łączna liczba uczniów żydowskich nie przekraczała 3% ogólnej populacji w placówkach zarządzanych przez jezuitów. Prowadzone badania dotyczące obecności uczniów z rodzin żydowskich w Tarnopolu są zaledwie rekonesansem badawczym. Celem jest rozpoznanie problemów badawczych i jednocześnie, chociaż w krótkim zarysie, ukazanie obecności dzieci z rodzin żydowskich w jezuickim gimnazjum i studium filozofii w Tarnopolu.

Charakterystyka emigracyjnej działalności Emanuela Scherera — przedstawiciela Bundu w II Radzie Narodowej RP w Londynie (1943–1945)

2024-03-22T10:44:07+01:00

Celem niniejszego artykułu jest omówienie działalności Emanuela Scherera na emigracji po 1939 roku, zwłaszcza w kontekście jego uczestnictwa w pracach II Rady Narodowej RP w Londynie. Scherer został wyznaczony członkiem „emigracyjnego parlamentu” w 1943 roku w miejsce tragicznie zmarłego Szmula Zygielbojma. Reprezentował w nim partię Bund. Przez niemal półtora roku pełnił on funkcję radnego, chcąc wykorzystać wszelkie możliwości, jakie dawał mu ten mandat w czasie II wojny światowej. W artykule zaprezentowano różne obszary działalności Scherera w tym okresie. Przedstawiono jego najważniejsze inicjatywy uchwałodawcze i opiniodawcze na forum II Rady Narodowej RP, polemiki oraz dyskusje z innymi radnymi, a także kierunki myślenia politycznego dotyczące spraw bieżących i przyszłych, także w kontekście powojennego funkcjonowania wolnej Rzeczypospolitej. Priorytetowym tematem w aktywności Scherera były kwestie żydowskie oraz relacje polsko-żydowskie. Zagadnienie zagłady stanowiło centralny punkt odniesienia w wielu jego inicjatywach, czy to w obrębie polskiego życia emigracyjnego, czy szerzej: zachodniego. Poświęcił on wiele czasu na informowanie międzynarodowej opinii publicznej o zbrodniach niemieckich na narodzie żydowskim czy organizację wsparcia materialnego dla polskich Żydów w kraju i na emigracji. Był także istotnym kontaktem w logistyce przekazywania środków finansowych do podziemnego Bundu w kraju, które często samodzielnie organizował. Scherer zamierzał uporządkować stan stosunków polsko-żydowskich, rozszerzając ustalenia z okresu wojny na czas powojenny. Chciał zobowiązać polskie czynniki rządowe w Londynie do określonych postaw w przyszłości, także w wymiarze ustawodawczym. Wskazywał na błędy i porażki dotychczasowego stanu tych relacji i był asertywny w artykułowaniu różnych problemów, zwłaszcza na tle antysemityzmu.

Pomoc udzielana Żydom podczas okupacji hitlerowskiej w Tomaszowie Mazowieckim

2024-03-22T10:44:11+01:00

Artykuł poświęcono pomocy udzielanej Żydom podczas okupacji hitlerowskiej w Tomaszowie Mazowieckim. W tekście przywołano — pojawiające się w powojennych świadectwach, materiałach archiwalnych i procesach sądowych — osoby, które niosły Żydom pomoc żywnościową, medyczną oraz zbrojną. Tomaszów został włączony do dystryktu radomskiego i nowo powstałego powiatu tomaszowskiego w Generalnym Gubernatorstwie, getto zaś istniało w Tomaszowie w latach 1940–1942. Mimo trwania okupacji hitlerowskiej oraz utworzenia getta, relacje sąsiedzkie w mieście nie zostały zerwane. Celem artykułu jest ukazanie ich ciągłości i próba opisu wszelkich przejawów wsparcia Żydów. Stąd dbałość o bohaterów artykułu — Żydów, którzy uzyskali pomoc, jak również Polaków i Niemców, którzy tej pomocy udzielili. Tekst dalece wykracza poza osoby uhonorowane tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Menschenschreck. Losy Żydów w Międzyrzecu Podlaskim w okresie II wojny światowej

2024-03-22T10:43:13+01:00

W artykule zostały omówione losy Żydów w Międzyrzecu Podlaskim w okresie II wojny światowej. W pierwszej jego części została ukazana sytuacja ludności żydowskiej przed wybuchem wojny. Istniejące podziały majątkowe i polityczne, a także zaognione stosunki z chrześcijanami miały bowiem duży wpływ na rozwój sytuacji po wybuchu wojny. W drugiej części omówiono okres okupacji sowieckiej i wkroczenie wojsk niemieckich. Sprawy bytowe, utworzenia i funkcjonowania getta zostały poruszone w kolejnych rozdziałach. Szczegółowo została ukazana złożoność życia w getcie, różnice między bogatymi i biednymi, między członkami Judenratu i policji żydowskiej a zwykłymi mieszkańcami dzielnicy zamkniętej. W pracy zamieszczono opisy reakcji Żydów na poszczególne akcje likwidacyjne getta — począwszy od apatii, poprzez wyparcie rzeczywistości, a skończywszy na podjęciu działań na rzecz ratowania życia swego i swoich bliskich. Ostatnie rozdziały pracy dotyczą strategii przetrwania, stosunków polsko-żydowskich i prób odbudowania życia żydowskiego w powojennym Międzyrzecu.