Abstract

Archiwum Państwowe w Zamościu posiada cenny zbiór akt notarialnych z terenu byłego województwa zamojskiego. Składają się na nie księgi powstałe w kancelariach 76 notariuszy. Zbiór wraz z repertoriami i skorowidzami liczy łącznie 1561 woluminów. Wraz z upływem lat zwiększała się roczna liczba klientów a tym samym objętość ksiąg. O konkretnych zapisach informują sporządzane równolegle repertoria. Notariaty tworzone były na mocy ustawy notarialnej z 4 lipca 1808 r. Do zadań notariuszy należało sporządzanie dokumentów w formie aktu notarialnego, przejmowanie dokumentów na przechowanie, wydawanie odpisów, dokonywanie poświadczeń. Podstawową część zawartości ksiąg notarialnych stanowiły umowy i dokumenty własnościowe – kupna-sprzedaży, najmu, dzierżawy, zamiany gruntów, intercyzy przedślubne, akty darowizny, testamenty, zapisy, plenipotencje, itp. Notariusze prowadzili również pomoce kancelaryjne –wspomniane już repertoria i skorowidze. Na okazały pod względem objętości zbiór akt notarialnych składają się dokumenty spisywane w kancelariach notarialnych w Zamościu, Szczebrzeszynie, Tomaszowie Lubelskim, Hrubieszowie i Tyszowcach. W 1810 r. Rozpoczęli działalność notariusze w Zamościu i Tomaszowie. W roku 1824 utworzona kancelaria notarialna w Szczebrzeszynie, w 1876 r. w Krasnymstawie a w roku 1927 działalność notarialną rozpoczął w Tyszowcach notariusz Wincenty Krajewski. W Archiwum znajdują się również akta notariuszy hrubieszowskich z lat 1924-1959 przekazane przez Sąd Rejonowy w Hrubieszowie. W Zamościu pierwszy akt sporządzono 14 listopada 1810 r., w Tomaszowie 28 listopada 1810 r. Szczególnie cenny jest zbiór akt notariuszy zamojsko-szczebrzeskich i tomaszowskich. Są to akta kompletne, dotyczą 140-letniego okresu działania kancelarii notarialnych. Umożliwiają więc badania naukowe nad różnymi dziedzinami życia gospodarczego i społecznego na przestrzeni tak długiego czasu i na względnie dużym terytorium. Określają je wspólne granice dwu sąsiadujących powiatów o podobnej tożsamości definiowanej w powiązaniu z obszarem dóbr Ordynacji Zamojskiej. Ponieważ liczba aktów narastała i z końcem lat 30-tych XX wieku w Zamościu, łącznie we wszystkich czterech kancelariach spisywano ponad pięć tysięcy7, kompleksowe przebadanie tak rozległego materiału nie jest w tej chwili możliwe. Ciągle jeszcze rozległy zasięg miało by również ustalenie granicy badawczej z wybuchem I wojny światowej i końcem zaboru rosyjskiego na tym terenie.