Stosunki polsko-węgierskie przed wybuchem II wojny światowej (marzec-wrzesień 1939 roku)

Endre László Varga

doi:10.56583/pig.2728

Data publikacji : 2024-12-30 — zaktualizowane 2025-02-26

Wersje

2025-02-26 - (2)
2024-12-30 - (1)

Nr 5 (2024)

Stosunki polsko-węgierskie przed wybuchem II wojny światowej (marzec-wrzesień 1939 roku)

Endre László Varga

DOI: https://doi.org/10.56583/pig.2728

Abstrakt

Rok 1939 stanowił decydujący moment w relacjach polsko-węgierskich, które znalazły się pod silnym stresem w obliczu wzrastającej presji Niemiec na Polskę. Węgrzy przewidywali, że konflikt z Niemcami może przerodzić się w pełnoskalową wojnę, co rodziło obawy o konsekwencje tego konfliktu. Mimo historycznej przyjaźni z Polakami, węgierska polityka rewizjonistyczna, wspierana przez Berlin, wywołała napięcia w relacjach z Warszawą. Rząd premiera Pála Telekiego, który objął urząd w lutym 1939 roku, starał się zminimalizować te napięcia i stworzyć obraz Węgier jako sojusznika Polski, mimo różnic w polityce międzynarodowej. W artykule omówiono wpływ wydarzeń z marca 1939 roku (po układzie monachijskim i rozbiorze Czechosłowacji) na stosunki między Polską a Węgrami, w tym zajęcie Karpatii przez armię węgierską, co miało kluczowe znaczenie dla dalszej ewakuacji polskich uchodźców do Węgier po wybuchu wojny. Zawiera on także opis wiedzy Budapesztu o niemiecko-sowieckich negocjacjach wiosną 1939 roku oraz sposobu przekazywania tych informacji polskim władzom. Artykuł kończy się wydarzeniami z 17 września 1939 roku, kiedy Węgrzy otworzyli granicę dla polskich uchodźców, a rząd Polski i węgierski przedstawiciel dyplomatyczny w Warszawie opuścili terytorium II RP.

Słowa kluczowe:

Stosunki polsko-węgierskie, II wojna światowa, Pál Teleki, Karpaty (Kárpát Rusz), polscy uchodźcy

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Varga, E. L. (2025). Stosunki polsko-węgierskie przed wybuchem II wojny światowej (marzec-wrzesień 1939 roku). Polonia Inter Gentes, (5), 43–69. https://doi.org/10.56583/pig.2728 (Original work published 30 grudzień 2024)

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Źródła archiwalne i akty prawne:

Archiwum Akt Nowych

MSZ, Poselstwo RP w Budapeszcie

Ministerstwo Spraw Zagranicznych

sygn. 6598

sygn. 6572

Magyar Nemzeti Levéltár Országos Levéltára (MNL OL)

sygn. K 63

sygn. K 64

Akten zur Deutschen Auswärtigen Politik (ADAP)

sygn. D. VI.784.

sygn. D. VIII.45

Hadtörténeti Intézet és Múzeum Hadtörténelmi Levéltár (HIM)

sygn. VKF-1939.

sygn. 21–1942–5209, cs.

sygn. A-1939–50770.

Magyar Nemzeti Levéltár Komárom-Esztergom Megyei Levéltára

archiwum rodziny Etter, box 21.

Monitor Polski 2017, nr 17, poz. 288.

Opracowania i prasa:

„Budapesti Közlöny” z 2 września 1939, s. 1–2.

A Wilhelmstrasse és Magyarország. Német diplomáciai iratok Magyarországról, 1933–1944, red. G. Ránki, E. Pamlényi, L. Tilkovszky, G. Juhász, Budapest 1968.

Ablonczy B., Teleki Pál (1879–1941), tłum. Sz. Brzeziński, Warszawa 2020, s. 159–163.

Admiral Nicholas Horthy, Memoirs, New York 1957.

Antall J., Menekültek menedéke. Emlékek és iratok, red. K. Kapronczay, Budapest 1997.

Balázs I., Dóró Gábor (1892–1978), w: Hídépítők. A magyar-lengyel kapcsolatok arcképc-sarnoka, red. M. Mitrovits, Rézbong 2018, s. 66–69.

Bölöny J., Magyarország kormányai 1848–1992, Budapest 1992.

Cat-Mackiewicz S., Polityka Becka. Kraków 2015.

Ciano gróf naplója 1939–1943, Budapest 1999.

Cienciała A., Poland and the Western Powers, 1938–1939, London 1968.

Czettner A., Teleki Pál és a magyar külpolitika 1939–1941, Budapest 2008.

Diariusz i teki Jana Szembeka (1935–1945), t. 4, Diariusz i dokumentacja za rok 1938, Diariusz i dokumentacja za rok 1939, oprac. J. Zarański, Londyn 1972.

Diplomáciai iratok Magyarország külpolitikájához, 1936–1945, IV. kötet: Magyarország külpolitikája a 2. világháború kitörésének időszakában, 1939–1940, red. J. Gyula, Budapest 1962.

Droga żołnierza polskiego przez węgierską granicę w latach 1939–1941, Poznań 1987.

Dworski M., Mieczysław Grabiński (1893–1960), w: Słownik biograficzny polskiego państwa na uchodźstwie, t. 2: członkowie III i IV Rady Narodowej RP, red. J. Rabiński, M. Dworski, Lublin 2024, s. 101–106.

Geneza paktu Hitler–Stalin. Fakty i propaganda, red. B. Musiał, J. Szumski, Warszawa 2012.

Gerencsér T., Grad M., Mitrovits M., Flaga węgierska nad Wisłą. Z dziejów placówki dyplomatycznej Węgier w Warszawie, Warszawa 2017.

Gulyás L., Polityka zagraniczna Pála Telekiego w czasie kryzysu w stosunkach niemiecko-polskich od marca do września 1939 roku, w: Teleki Pál Közép-Európája, red. K. Biernacki, K. Rotár, Szeged 2023, s. 265–279.

Horthy M., Emlékirataim, Budapest 1990.

Hory A., „Martwa placówka”. Wspomnienia i korespondencja posła i Królewstwa Węgier w Warszawie 1935–1939, Warszawa 2017.

Kállay M., Magyarország miniszterelnöke voltam 1942–1944, Budapest 1991.

Kállay N., Hungarian Premier: A Personal Account of a Nation’s Struggle in the Second World War, New York 1954.

Kapronczay K., A nemzetgyűlés elnöke volt. Varga Béla vallomása életútjáról 1991-ben, Budapest 1998.

Koźmiński M., Polska i Węgry przed drugą wojną światową (październik 1938-wrzesień 1939). z dziejów dyplomacji i irredenty, Wrocław 1970.

Macartney C.A., Október tizenötödike – a modern Magyarország története 1929–1945, t 1, Budapest 2006.

Macartney C.A., Teleki Pál miniszterelnöksége 1939–1941, Budapest 1993.

Magyarország és a második világháború. Titkos diplomáciai okmányok a háború előzmény-eihez és történetéhez, red M. Ádám, G. Juhász, L. Kerekes, Budapest 1966.

Mitkiewicz-Żłótek L., Wspomnienia koweińskie 1938–1939, Warszawa 1990.

Mitrovits M., Background to the Molotov–Ribbentrop Pact. Legends and Facts. „Central European horizons” 1 (2020), s. 17–32.

Mitrovits M., Przeperski M., Stosunki polsko-węgierskie i polscy uchodźcy na Węgrzech (1939–1944), w: „Stoimy na granicy wyciągamy ręce...”. Upamiętnienie solidarności polsko-węgierskiej w latach 2014 i 2016 Budapeszt, red. M. Mitrovits, I. Gyurcsík, tłum. D. Borzon, Warszawa 2021, s. 18–49.

Mitrovits M., Stanowisko rządu węgierskiego wobec wojny niemiecko-polskiej w roku 1939, w: Henryk Sławik – śląski bohater trzech narodów, red. J. Januszewska-Jurkiewicz, L. Krzyżanowski, Bielsko-Biała 2015, s. 60–74.

Nazi-Soviet Relations 1939–1941: Documents from the Archives of the German Foreign Office, eds. R. James Sontag, J. Stuart Beddie, Washington 1948.

Orłowski L., Pierwsze wiadomości o wojnie „Zeszyty Historyczne” 3 (1963), s. 112–117.

Orłowski L., Wspomnienia z Budapesztu, „Kultura Paryska” 10 (1952), s. 115–136.

Pietrzyk P., Leon Orłowski poseł w Budapeszcie (1936–1940). Biografia dyplomaty. Warszawa 2019.

Polish Documents on Foreign Policy 24 October 1938 – 30 September 1939, eds. W. Borodziej, S. Dębski, Warszawa 2009, s. 417.

Starzewski J., Trzy lata z Beckiem, Warszawa 1991.

Szabolcs S., Állambiztonsági Szolgálatok Történeti Levéltára Corvina Kiadó, Budapest 2007.

Szembek J., Diariusz. Wrzesień-grudzień 1939 r. Warszawa 1989.

Újpéteri E., Végállomás Lisszabon. Hét év a magyar királyi külügyminisztérium szolgálatában. Budapest 1987.

Vallomások a holtak házából. Ujszászy, István vezérőrnagynak, a 2. vkf osztály és az Államvédelmi Központ vezetőjének az AVH fogságában írott feljegyzéseil, red. G. Haraszti i in., Budapest 2007.

Varga B., Kovács I., Lengyel menekültek és francia hadifoglyok Magyarországon 1939–1945, „Új Látóhatár” 3 (1980), s. 363–375.

Varga E.L., „Ewakuacja z Węgier”. Relacja płk. dypl. Jana Emisarskiego, byłego attaché wojskowego RP w Budapeszcie ze stycznia 1946 roku wraz ze źródłami do dziejów ewakuacji Polaków z Węgier (1939–1940), „Niepodległość” 61 (2012), s. 317–355.

Varga E.L., Związku z nieopublikowanym lisem Pála Telekiego do regenta adm. Horthyego. Fakty i dokuemnty „Studia Casoliensia” 2 (2004), s. 47–70.

Wieliczko M., Ksiądz Béla Varga (1903–1993), „Studia Polonijne” 17 (1996).