Razem przez wieki w jednym mieście. Wybrane zagadnienia z dziejów społeczności żydowskiej w Tarnowie

Anna Pachowicz

doi:10.56583/sz.2646

Data publikacji : 2024-12-31

Tom 14 (2024)

Razem przez wieki w jednym mieście. Wybrane zagadnienia z dziejów społeczności żydowskiej w Tarnowie

dr hab. prof. Anna Pachowicz

https://orcid.org/0000-0002-0977-6150

DOI: https://doi.org/10.56583/sz.2646

Abstrakt

Dzieje społeczności żydowskiej w Tarnowie sięgają XV wieku. Odtąd do XX wieku Polacy i Żydzi w tym galicyjskim mieście żyli obok siebie, pracowali, obchodzili swoje święta, spędzali czas. Celem artykułu jest przede wszystkim ukazanie obrazu społeczności żydowskiej, która na przestrzeni dziejow wpisywała się w historię Tarnowa, a także relacji polsko-żydowskich w tym mieście. Relacje te przez ponad sześć wiekow układały się na ogół poprawnie, mimo że bywały okresy trudne, np. kiedy właściciel Tarnowa, jako miasta prywatnego do 1772 roku, decydował o prawach społeczności żydowskiej i miał prawo zabronić osiedlania się oraz przyjmowania Żydów w mieście czy też wydać zakaz handlu. W artykule wskazano postaci kilku wybitnych Żydów, dla których Tarnów był albo miastem rodzinnym albo miejscem pracy. Przedstawiane rozważania zakończono odniesieniem do najtragiczniejszego momentu w dziejach tarnowskiej społeczności żydowskiej, czyli okresu II wojny światowej, czasu zagłady tysięcy mieszkańcow, dla których to miasto było ich miejscem na ziemi. We współczesnym krajobrazie Tarnowa o obecności jego żydowskich mieszkańców przypominają m.in. cmentarz żydowski, bima, łaźnia czy też mezuzy w futrynach drzwi.

Słowa kluczowe:

Tarnów, Żydzi w Tarnowie, relacje polsko-żydowskie

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Pachowicz, A. (2024). Razem przez wieki w jednym mieście. Wybrane zagadnienia z dziejów społeczności żydowskiej w Tarnowie. Studia Żydowskie. Almanach, 14, 45–61. https://doi.org/10.56583/sz.2646

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Balicki W., Miasto Tarnów pod względem historycznym, statystycznym, topograficznym i naukowym, Tarnów 1831.

Bałaban M., Historia Żydów w Krakowie i na Kazimierzu 1304–1868, t. 2: 1656–1868, Kraków 1936.

Bańburski K., Bogacz J., Kozioł J., Żydzi w Tarnowie. Świat, którego nie ma, Tarnów 2003.

Bartosz A., Tu był tarnowski sztetl, w: Przywracanie pamięci. Rewitalizacja zabytkowych dzielnic żydowskich w miastach Europy Środkowej, red. M.A. Murzyn, J. Purchla, tłum. M. Myszkiewicz, J. Czudec, Kraków 2008, s. 343–362.

Bartosz A., Żydowskim szlakiem po Tarnowie = In the Footsteps of the News of Tarnów, Tarnów 2000.

Buszko J., Polacy w parlamencie wiedeńskim 1848–1918, Warszawa 1996.

Chłędowski K., Pamiętniki, t. 2: Wiedeń (1881–1901), oprac., wstęp A. Knot, Wrocław 1951.

Cywiński P.M., Początki Auschwitz w pamięci pierwszego transportu polskich więźniów politycznych, Oświęcim 2015.

Encyklopedia Tarnowa, red. A. Niedojadło, Tarnów 2010.

Guldon Z., Ludność żydowska w miastach Małopolskich w drugiej połowie XVII wieku, w: Żydzi w Małopolsce. Studia z dziejów osadnictwa i życia społecznego, red. F. Kiryk, Przemyśl

, s. 23–36.

Herzig F., Katedra niegdyś Kollegiata w Tarnowie wraz z krótką wzmianką o innych kościołach tarnowskich. Szkic historyczny na pamiątkę 500. rocznicy istnienia tegoż kościoła, Tarnów 1900.

Horn M., Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce w 1507 roku, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 1974, nr 3, s. 11–15.

Hrabstwo Tarnowskie Sanguszków. Studia i materiały źródłowe, cz. 1, Tarnów 2001.

Kiryk F., Miasta regionu tarnowskiego — Tarnów, Tuchów, Ciężkowice do końca XVI w., w: Tarnów. Dzieje miasta i regionu, t. 1: Czasy przedrozbiorowe, red. F. Kiryk, Z. Ruta, Tarnów 1981, s. 211–297.

Krakowianie. Wybitni żydzi krakowscy w XIV–XX w., red. A. Kutylak, Kraków 2006.

Pachowicz A., Kompozytor, aranżer, dyrygent, Żyd rodem z Tarnowa — Jerzy Gert (1908–1968), w: Żydzi w kulturze muzycznej Galicji, t. 1, red. E. Nidecka, Rzeszów 2021, s. 180–198.

Pachowicz A., Środowisko inteligencji żydowskiej w Tarnowie w latach 1772–1918 (wybrani przedstawiciele), „Galicja. Studia i Materiały”, 11 (2024), s. 498–510.

Pachowicz A., Wrzesień 1939 roku w Tarnowie, w: Wrzesień 1939 roku. Geneza II wojny światowej w polskiej perspektywie, t. 2: Wojsko, wojna, jeniectwo, red. J. Faryś, T. Sikorski, P. Słowiński, Gorzów Wielkopolski 2010, s. 155–161.

Pachowicz A., Zapomniany żołnierz. Ppłk Stefan Musiałek-Łowicki 1896–1986, Tarnów 2016.

Pietrzykowa A., Region tarnowski w okresie okupacji hitlerowskiej. Polityka okupanta i ruch oporu, Kraków 1984.

Pietrzykowa A., Tarnowskie więzienie jako ostatni etap przed Oświęcimiem, „Zeszyty Tarnowskie”, 1971, nr 3, s. 37–44.

Pietrzykowa A., Ziemia tarnowska w latach okupacji hitlerowskiej. Kronika zdarzeń, „Zeszyty Tarnowskie”, 1972, nr 4, s. 77–97.

Pietrzykowa A., Ziemia tarnowska w latach 1939–1945, w: Tarnów. Dzieje miasta i regionu, t. 3: Lata drugiej wojny światowej i okupacji hitlerowskiej oraz Polski Ludowej, red. F. Kiryk, Z. Ruta, Tarnów 1987, s. 11–128.

Półćwiartek J., Skupiska żydowskie w Galicji u schyłku XVIII w., w: Żydzi w Małopolsce. Studia z dziejów osadnictwa i życia społecznego, red. F. Kiryk, Przemyśl 1991, s. 149–157.

Sejm Czterech Ziem. Źródła, oprac. J. Goldberg, A. Kaźmierczyk, Warszawa 2011.

Schipper I., Żydzi w Tarnowie do końca XVIII w., „Kwartalnik Historyczny”, 19 (1905), nr 2, s. 228–239.

Strzelecka I., Pierwsi Polacy w KL Auschwitz, „Zeszyty Oświęcimskie”, 1983, nr 18, s. 5–144.

Tarnów. Wielki przewodnik, t. 8: Zawale, red. S. Potępa, Tarnów 2001.

Wróbel S., Cudzoziemcy w Starym Tarnowie, „Rocznik Tarnowski”, 1990, s. 11–22.

Wykaz Członków i Posłów Sejmu Krajowego Królewstwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na VI. peryod w roku 1892, Lwów 1892.

Zimne spojrzenie. Ostatnie zdjęcia rodzin żydowskich z getta w Tarnowie, katalog wystawy = The Cold Eye. Final Pictures of Jewish Families from the Tarnów Ghetto, exhibition catalogue, oprac. G. Aly, U. Baumann, M. Berner i in., tłum. H. Zeman-Castillo, J. Chase, Tarnów 2023.

dr hab. prof. Anna Pachowicz

apachowicz@interia.eu
https://orcid.org/0000-0002-0977-6150

Afiliacja:

Akademia Tarnowska Polska

Biogram

Dr hab. nauk humanistycznych w zakresie historii (2006 r. dr UJ; dr hab. 2016 r. UJ); prof. Akademii Tarnowskiej. Zainteresowania naukowe skoncentrowane wokół historii powszechnej oraz historii Polski końca XIX i XX w., zwłaszcza okresu II wojny światowej ze szczególnym uwzględnieniem dziejów polskiej emigracji wojennej w Anglii i Francji. Autorka wielu publikacji, m.in. monografii: Działalność Komitetu Ministrów dla Spraw Kraju 1939-1945, Warszawa 2010; Towarzystwo Opieki nad Polakami we Francji 1941–1944, Toruń 2013; Zapomniany żołnierz. Ppłk Stefan Musiałek-Łowicki 1896–1986, Tarnów 2016.