Idea rycerstwa w kazaniach i mowach Aleksandra Jełowickiego CR

Mirosław Lenart

doi:10.56583/fs.2385

Data publikacji : 2023-12-31

Tom 16 Nr 3 (2023)

Idea rycerstwa w kazaniach i mowach Aleksandra Jełowickiego CR

prof. dr hab. Mirosław Lenart

https://orcid.org/0000-0001-9184-6893

DOI: https://doi.org/10.56583/fs.2385

Abstrakt

W tekstach wystąpień publicznych Aleksandra Jełowickiego, zwłaszcza związanych z jego działalnością kaznodziejską, zwraca uwagę częste przywoływanie idei rycerstwa chrześcijańskiego. Rycerzami chrześcijańskimi są w wykładzie zmartwychwstańca walczący na przestrzeni dziejów obrońcy ojczyzny oraz wszyscy biorący udział w narodowych zrywach, których los często zmusił do emigracji. W alegorycznym odniesieniu sama Polska przywoływana jest jako walczący o wartości chrześcijańskie rycerz, wyróżniający się swoją postawą na tle degradujących się społeczeństw Zachodu. Długie trwanie wypracowanego po Soborze Trydenckim wzorca osobowego, określanego jako miles christianus, zostało wpisane tym samym przez Jełowickiego w nurt kształtowania narodowych aspiracji, charakterystycznych dla XIX stulecia. Moralno-religijnym ich wymiarem było identyfikowanie się z wartościami reprezentowanymi przez Kościół katolicki, przy którym trwanie jest zdaniem kaznodziei, gwarantem odzyskania niepodległości. Tym samym idea rycerstwa chrześcijańskiego uzupełniała wizję państwa i narodu mocno powiązanych ze wzorcami biblijnymi, charakteryzującymi zresztą duchowość zgromadzenia. Chodzi tu przede wszystkim o dążenie do osobistego zmartwychwstania w jedności z Jezusem, będącym wzorem także dla cierpiącej ojczyzny. Teksty Jełowieckiego są w końcu przykładem swoistej militaryzacji duchowości i religijności polskiej, czego świadectwa są rozpoznawalne także we współczesnym Kościele katolickim na terenie Polski.

Słowa kluczowe:

Aleksander Jełowicki, sermons, Resurrectionists, knighthood, miles christianus, Christian values

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

PDF
PDF (English)

Zasady cytowania

Lenart, M. (2023). Idea rycerstwa w kazaniach i mowach Aleksandra Jełowickiego CR. Facta Simonidis, 16(3), 101–116. https://doi.org/10.56583/fs.2385

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Bieńkowski T., „Bibliotheca selecta de rationestudiorum” Possewina jako teoretyczny fundament kultury kontrreformacji, w: Wiek XVII – kontrreformacja – barok. Prace z historii kultury, red. J. Pelc, Wrocław 1970, s. 291-307.

Burdziej B., „Super flumina Babylonis”. Psalm 136(137) w literaturze polskiej XIX-XX w., Toruń 1999.

Jański B., Dziennik 1830-1839, odczytał z autografu i oprac. A. Jastrzębski, Rzym 2001.

Jełowicki A., Kazania o świętych polskich i o Królowej Korony Polskiej tudzież Nauki przedślubne, mowy pogrzebowe i kazania przygodne. Poprzedzone listami Ojca Świętego Piusa IX a zakończone dokumentami odnoszącemi się do założenia Seminarjum Polskiego w Rzymie i nauką roztropności chrześcijańskiej ś. Wincentego a Paulo, Berlin 1869.

Klechta J., Powstaniec, tułacz, kapłan. Ks. Aleksander Jełowicki (1804-1877) pierwszy rektor Polskiej Misji Katolickiej we Francji, Paryż 2004.

„Kto ojczyźnie swej służy sam sobie służy”. Pamiątka obchodów czterechsetlecia śmierci Piotra Skargi, red. M. Lenart, Opole 2014.

Lenart M., «Trattato... sopra il modo di fare un compito libro militare» di Antonio Possevino. Un’importante fonte per autori di libri indirizzati ai soldati polacchi nel Seicento, in: Vita pub-blica e vita privata nel Rinascimento. Atti del XX Convegno internazionale, a cura di L. Secchi Tarugi, Firenze 2010, s. 333-348.

Lenart M., Dwa polskie teksty „ku przyzbrojeniu wojownikowi chrześcijańskiemu” z pierwszej połowy XVII wieku, „Napis”, 2006, seria XII: Krwawy świt, mroczny dzień... Tom poświęcony literaturze okolicznościowej i użytkowej, s. 287-303.

Lenart M., La “nuova” religiosità dei soldati polacchi dopo il Concilio di Trento, in: Lingue e testi delle riforme cattoliche in Europa e nelle Americhe (sec. XVI-XXI), a cura di R. Librandi, Firenze 2012, s. 77-92.

Lenart M., Miles Christianus e Heroina Christiana come modelli personali nella tradizione culturale polacca dal XVI al XVIII secolo, in: Obedience and Authority. Obbedienza e Autorità, ed. A. Gieniusz, T. Grabińska, A. Hennel-Brzozowska i in., Kraków 2018, s. 123-143.

Lenart M., Miles christianus od Skargi do Starowolskiego, w: Humanizm polski. Długie trwanie – tradycje – współczesność (wstęp do badań), red. A. Nowicka-Jeżowa, M. Cieński, Warszawa 2009-2010, s. 91-113.

Lenart M., Miles pius et iustus. Żołnierz chrześcijański katolickiej wiary w kulturze i piśmiennictwie dawnej Rzeczypospolitej (XVI-XVIII w.), Warszawa 2009 (Studia Staropolskie. Series Nova, t. 21).

Lenart M., Modlitewniki dla wojska wydane na Śląsku w okresie pierwszej wojny światowej, w: Śląskie pogranicza kultur, t. 1, red. M. Ursel, O. Taranek-Wolańska, Wrocław 2012, s. 105-119.

Lenart M., Podręcznik życia wojskowego i religijnego Piotra Skargi, w: „Kto ojczyźnie swej służy sam sobie służy”. Pamiątka obchodów czterechsetlecia śmierci Piotra Skargi, red. M. Lenart, Opole 2014, s. 45-56.

Lenart M., Wzorce osobowe doby potrydenckiej w perspektywie idei walki, w: Formowanie kultury katolickiej w dobie potrydenckiej. Powszechność i narodowość katolicyzmu polskiego, red. J. Dąb¬kowska-Kujko, Warszawa 2016 (Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w Dialogu z Europą. Her¬meneutyka Wartości, t. 6), s. 351-387.

Merlo Horstius J., Paradisus animae Christianae... [...] Manuale pietatis, in quo officium B. Mariae Virginis, septem Psalmi poenitentiae, litaniaevariae, accessusaltaris, psalterium et orationes tem¬pore belli et calamitatis publicae, etc., sumpt. J. Kinchii, Col. Agrippinae 1644.

Merlo Horstius J., Paradisus animae Christianae..., sumpt. Balth. ab Egmondt, et Sociorum, Agrip¬pinae 1670.

Micewski B., Jełowicki Aleksander CR, w: Encyklopedia katolicka, t. 7, red. S. Wielgus, Lublin 1997, kol. 1165.

Milewski J., Rycerz polski w olszynie pod Grochowem, Warszawa 1831.

Mleczko W. CR, Wkład ks. Aleksandra Jełowickiego CR w dzieło formacji duchowieństwa, „Polonia Sacra”, 18 (2014), nr 3 (36), s. 147-165.

Otwinowski K., Dzieła X. Piotra Skargi T.J. Spis bibliograficzny, Kraków 1916.

Poezja powstania kościuszkowskiego, zbiór, wstęp i objaśnienia J. Nowak-Dłużewski, Kielce 1946.

Possevino A., [...] Bibliotheca selecta de ratione studiorum. Ad disciplinas et ad salutem omnium gentium procurandam recognita novissime ab eodem et avcta, et in duos tomos distributa [...], apud Altobellum Salicatium, Venetiis 1603.

Possevino A., [...] Bibliotheca selecta de ratione studiorum..., Roma 1593.

Possevino A., Il soldato christiano con l’instruttione dei capi dello essercito catolico. Composto dal r. padre Antonio Possivino della compagnia di Giesu..., per liheredi di Valerio, & Luigi Dorici, Roma 1569.

Psałterz podczas wojny i publicznej klęski..., [b.dr., b.m., b.r.].

Rzewuski H., Rycerz Lizdejko..., t. 1-3, Warszawa 1851-1852.

Skarga P., Nauki zbawienne, modlitwy pożyteczne i potrzebne, pobudki chwalebne, przykłady wdzięczne dla żołnierza chrześcijańskiego..., XX. Bazylianie, Supraśl 1767.

Skarga P., Pobožny soldat, to jest: naucženi, modlitby, přzykladowé soldátskému životu přislušme, tłum. T.I. Placal, [b.dr.], Praga[?] 1630.

Skarga P., Pobožny soldat, to jest: naucženi, modlitby, přzykladowé soldátskému životu přislušme, tłum. T.I. Placal, [b.dr.], Praga 1634.

Skarga P., Żołnierskie nabożeństwo, powołaniu wojskowych ludzi właśnie służące..., Drukarnia Aka¬demicka S.J., Wilno 1748.

Skarga P., Żołnierskie nabożeństwo, powołaniu wojskowych ludzi właśnie służące..., Drukarnia Aka¬demicka S.J., Wilno 1759.

Skarga P., Żołnierskie nauki i nabożeństwo oraz reguły o powołaniu do stanu żołnierskiego chrześcijańskiego w dziełach prawdziwie należące..., Drukarnia JMci Prymasa, Łowicz 1763.

Skarga P., Żołnierz chrześcijański nauką z Pisma św. i Ojców św. i przykłady, i modlitwami przeciw nieprzyjaciołom Krzyża św.... uzbrojony, u Jana Jakuba Textora Factora, Oliwa 1688.

Skarga P., Kazania przygodne z innemi drobniejszemi pracami..., skład w księgarni Feliksa Westa w Brodach, Kraków 1610.

Skarga P., Żołnierskie nabożeństwo..., Franciszek Cezary, Kraków 1618.

Skarga P., Żołnierskie nabożeństwo..., wdowa Jakuba Siebeneychera, Kraków 1606.

Skarga P., Żołnierskie nabożeństwo..., Wojciech Regulus Młodniewicz, Poznań 1677.

Skarga P., Żołnierz chrześcijański, czyli Zabawy pobożności chrześcijańskiej dla stanu żołnierskiego na widok podane, drukarnia J. Mci I Rzeczpospolitej, Sandomierz 1789.

Starowolski S., Prawy rycerz, Kraków 1858.

Tazbir J., Piotr Skarga. Szermierz kontrreformacji, Warszawa 1978.

Tessore D., La mistica della guerra. Spiritualita delle armi nel Cristianesimo e nell’Islam, pref. F. Cardini, Roma 2003.

Wacław Potocki, „Pojedynek rycerza chrześcijańskiego” (ok. 1645) oraz „Enchiridion militis Christiani” (ok. 1685), oprac. R. Grześkowiak, i M. Lenart, w: Umysł stateczny i w cnotach gruntowny. Prace edytorskie dedykowane pamięci profesora Adama Karpińskiego, red. R. Grześkowiak, R. Krzywy, Warszawa 2012 (Studia o Literaturze Dawnej, t. 1), s. 123-157.