Jak duchowość zmartwychstańców przekształcała środowisko kulturowe. Modlitwa Pańska o. Piotra Semenenki i Feliksa hr. Sobańskiego

Piotr Jamski

doi:10.56583/fs.2389

Data publikacji : 2023-12-31

Tom 16 Nr 3 (2023)

Jak duchowość zmartwychstańców przekształcała środowisko kulturowe. Modlitwa Pańska o. Piotra Semenenki i Feliksa hr. Sobańskiego

Piotr Jacek Jamski

https://orcid.org/0000-0001-6682-0237

DOI: https://doi.org/10.56583/fs.2389

Abstrakt

Tekst jest próbą ukazania wpływu duchowości i idei głoszonych przez księży zmartwychwstańców na kulturę i sztukę, w tym na architekturę i środowisko kulturowe ziem polskich w drugiej połowie XIX i początku XX wieku. Dla zgromadzenia szczególnie ważne były postulaty dotyczące potrzeby zmiany funkcjonowania społeczeństwa (w kierunku społeczeństwa obywatelskiego), pracy nad wzrostem znaczenia struktur parafialnych oraz wspólnot działających w obrębie lokalnych społeczności, a także starannego wykształcenia księży i odnowy życia liturgicznego. Zmiana myślenia w kierunku bliskim ideom zmartwychwstańców uwidoczniła się m.in. w tendencji szczególnie widocznej we wznoszeniu tzw. wiejskich katedr, czyli neogotyckich kościołów, które stawały się centrami odradzania się społeczności i podnosiły rangę okolicy poprzez dodanie odpowiedniej przestrzeni dla odnowy splendoru wspólnej liturgii i miejsca dla prac edukacyjnych oraz dzieł miłosierdzia. Przykładem osób, które świadomie podjęły idee zaangażowania świeckich w rozwój religijny Polaków, wzrostu obecności chrześcijańskich zasad w polityce, gospodarce, filantropii, edukacji, nauce i sztuce, a przez to ‒ w dalszej perspektywie ‒ odrodzenia państwowości polskiej, byli Feliks i Emilia Sobańscy, wywodzący się z Obodówki na Ukrainie, od 1865 roku osiadli w Guzowie na Mazowszu. Feliks Sobański szczególnie głęboko przeżywał swą wiarę w kontekście słów Modlitwy Pańskiej, która towarzyszyła mu przez całe życie i którą wprowadzał w czyn m.in. poprzez fundowane przez siebie dzieła miłosierdzia ‒ ochronki, przytułki, szpitale, a także obiekty kultu ‒ wpisujące się w krajobraz architektoniczny ziem polskich. Jego postawa wynikała z osobistych kontaktów z ojcami z zakonu zmartwychwstańców i czerpania z wykładów o. Piotra Semenenki poświęconych modlitwie Ojcze nasz. Poszczególne wezwania Modlitwy Pańskiej pojawiały się na fundowanych przez Sobańskiego obiektach kultu i miłosierdzia m.in.: kaplicy przy pałacu w Guzowie, na kapliczce przy Ochronce w Guzowie, nad wejściem do Sal Zajęć dla Chłopców w Warszawie, na budynku oficyny pałacu Sobańskich w Alejach Ujazdowskich w Warszawie. Stałe posługiwanie się fragmentami Modlitwy Pańskiej w celu oznaczania fundowanych przez siebie budynków było niezwykle świadomą manifestacją pobożności, prostoty i miłosierdzia. Feliks Sobański, umieszczając komunikat w przestrzeni publicznej, zapewne zakładał, że będzie on mógł być dekodowany przez wielu odbiorców, niemniej trudno wskazać konkretnych adresatów. Trwała (przynajmniej w założeniach) inskrypcja na budowli jest, a właściwie staje się, trwałym elementem przestrzeni, której powierzono zadanie przeniesienia wartości zawartych w inskrypcji i oddziaływania nimi na innych. Użycie fragmentów Modlitwy Pańskiej, tekstu podstawowego dla chrześcijaństwa i znanego (w czasie nadawania komunikatu) powszechnie, jest ciekawym użyciem pars pro toto, kiedy to „część” pobudza myślenie o „całości” oraz swoistym, wynikającym ze świadomego wcielenia postawy chrześcijanina według nauk ojców zmartwychwstańców, publicznym wyznaniem wiary Sobańskiego. Wydaje się, że koncept opatrywania budowli wezwaniami z Modlitwy Pańskiej, zastosowany przez Feliksa i Emilię Sobańskich, nie ma odpowiednika na ziemiach polskich, jak również nie udało się dotychczas wskazać podobnych semantycznie realizacji europejskich.

Słowa kluczowe:

Piotr Semenenko, hrabia Feliks Sobański, hrabina Emilia Sobańska, Modlitwa Pańska, zmartwychwstańcy, Guzów

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

PDF
PDF (English)

Zasady cytowania

Jamski, P. (2023). Jak duchowość zmartwychstańców przekształcała środowisko kulturowe. Modlitwa Pańska o. Piotra Semenenki i Feliksa hr. Sobańskiego. Facta Simonidis, 16(3), 61–87. https://doi.org/10.56583/fs.2389

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Betlej A., Sibi, Deo, posteritati. Jabłonowscy a sztuka w XVIII wieku, Kraków 2010.

Białostocki J., Historia sztuki wśród nauk humanistycznych, Warszawa 1980.

Brzeziński M., Kaplica grobowa Łubieńskich i Sobańskich na cmentarzu w Wiskitkach, przedm. M. Sobański, T. Łubieński, A. Dziuba, Warszawa-Guzów-Wiskitki 2020.

Chudzik A., Inskrypcje w przestrzeni miejskiej. Studium pragmalingwistyczne (na przykładzie napi¬sów krakowskich z lat 2003-2005), Sanok 2010.

Krajobraz i doświadczenie, red. B. Frydryczak, M. Salwa, Warszawa 2020.

Gorożankin M., 100-lecie parafii św. Antoniego w Radziwiłłowie Mazowieckim, „Gość Łowicki”, 2023, nr 2, 15 stycznia.

Górski K., Genealogia religijności polskiej XX wieku, „Znak”, 9 (1957), s. 266-283.

Grabowski J., Misja chrześcijan świeckich w myśli i działalności Bogdana Jańskiego ‒ aktualność i wy¬zwanie na progu nowego tysiąclecia, http://biblioteka.xcr.pl/wp-content/uploads/2018/12/ Grabowski-Mysl-chrzescijan-swieckich.pdf [dostęp: 5.12.2023].

Gulczyński W., Świeccy w Kościele i świecie ‒ wizja apostolstwa świeckich według Bogdana Jańskiego, „Zeszyty Historyczno-Teologiczne Zmartwychwstańców”, 6 (2000), nr 6, s. 93-106.

Hochleitner J., Twórcze inspiracje artystyczne Bohdana Jańskiego. Przyczynek o potrzebie rozumienia sakralnego wymiaru sztuki, http://biblioteka.xcr.pl/wp-content/uploads/2018/12/Hochleitner-Tworcze-inspiracje.pdf [dostęp: 5.12.2023].

Ingarden R., Spór o istnienie świata, Warszawa 1987.

Józefa Ungra Kalendarz warszawski popularno-naukowy ilustrowany na rok 1914, Warszawa 1914.

Kalinka W., Z Syberii. Z papierów Róży Sobańskiej, „Przegląd Polski. Pismo poświęcone Polityce i Literaturze”, 15 (1881), t. 2, s. 3-59, 213-273; t. 3, s. 406-455.

„Kijów i Wieś”, 29 (1905), nr 43-45, 11/24 listopada.

Korzeniowski M., Za Złotą Bramą. Działalność społeczno-kulturalna Polaków w Kijowie w latach 1905-1920, Lublin 2009.

Kosińska M., Bogdan Jański ‒ przyjaciel i duchowy przewodnik artystów, referat wygłoszony na kon¬ferencji zorganizowanej przez Wydział Zamiejscowy w Elblągu Szkoły Wyższej im. Bogdana Jańskiego w dniu 7 grudnia 2004 roku i następnie obroniona praca doktorska poświęconą temu zagadnieniu.

Kowalczyk S., Wprowadzenie do filozofii J. Maritaina, Lublin 1992.

Krakowski P., Fasada dziewiętnastowieczna. Ze studiów nad architekturą wieku XIX, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztuki”, 12 (1981), nr 16, s. 55-96.

„Kurier Warszawski”, 1897, nr 191, s. 4.

„Kurier Warszawski”, 1914, dodatek 355, 24 grudnia, s. 2. DOI: https://doi.org/10.1086/206837

Labuda P., „Eloi, Eloi lema sabachtani” (Mk 15,34). Modlitwa Jezusa Psalmem 22, w: Kogo szukasz? (J 20,15). Księga pamiątkowa dla księdza profesora Henryka Witczyka w 65. rocznicę urodzin, red. W. Chrostowski, M. Kowalski, Warszawa 2021, s. 369-382.

Lechicki C., Polskie czasopiśmiennictwo katolickie w latach 1833-1914, „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej”, 20 (1983), nr 1, s. 19-42.

Lenart M.P. CSSF, Prowincja Krakowska Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny Zgromadzenia Sióstr Felicjanek, t. 2: Leksykon domów, cz. 5: Strzyżów-Żółkiew, Kraków 2004.

Lynch K., Obraz miasta, tłum. T. Jeleński, Kraków 2011.

Maritain J., Podmiotowość człowieka, tłum. J. Fenrychowa, Kraków 1988.

Matuszewski K., O architekturze u obcych i u nas. Uwagi ze stanowiska estetycznego, „Biblioteka Warszawska”, 3 (1881), s. 382-405.

Melbechowska-Luty A., Celiński Sławomir, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 1, Wrocław 1971, s. 123.

Micewski B., Zagadnienie laikatu u Bogdana Jańskiego, „Resurrectiana”, nr 2, Poznań 1972, mps, Biblioteka Główna Polskiej Prowincji Zmartwychwstańców w Krakowie.

Misztal W., Znaczenie zjednoczenia z Chrystusem według o. Piotra Semenenki, w: Sługa Boży o. Piotr Semenenko CR i zmartwychwstańcza szkoła duchowości, red. W. Misztal, W. Mleczko CR, Kraków 2011 (Duchowość Klasztorów Polskich. Przekaz i Komunikacja, t. 3), s. 49-63.

Mleczko W. CR, Nauka i świętość. Formacja kapłańska w myśli i działalności zmartwychwstańców, Kraków 2014.

Mounier E., Personalizm. Przystępne wprowadzenie w świat osoby, w: E. Mounier, Wprowadzenie do egzystencjalizmów oraz wybór innych prac, wybór i oprac. J. Zabłocki, tłum. E. Krasnowolska, Kraków 1964.

Mukařovsky J., Estetyczna funkcja, norma i wartość jako fakty społeczne, w: J. Mukařovsky, Wśród znaków i struktur. Wybór szkiców, wybór, red., wstęp J. Sławiński, tłum. J. Baluch i in. Warszawa 1970, s. 43-135.

Nestorow D., Nestorow R., Pomiędzy Rzymem a Paryżem. Artystyczna wizja krakowskiego kościoła zmartwychwstańców ojca Leona Zbyszewskiego (1832-1907), „Facta Simonidis”, 16 (2023), nr 3, s. 117-144.

Nitka M., Program ikonograficzny i ideowy kościoła Zmartwychwstania Pańskiego, „Facta Simonidis”, 16 (2023), nr 3, s. 145-173.

NN, Z karty zasłużonych. Feliks hr. Sobański, „Kronika Rodzinna”, 1901, nr 20, s. 390-392.

NN, Zgon dobroczyńcy „Biesiada Literacka”, 1914, nr 1, 2 stycznia, s. 15-16.

Nowicki J., Gotyk polski? Architektura jako narzędzie budowania granic rzeczywistych i wyobrażonych w II połowie XIX wieku, „Politeja. Pismo Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego”, 58 (2019), nr 1, s. 341-359. DOI: https://doi.org/10.12797/Politeja.16.2019.58.18

Nowicki J., Paradoksy „wiejskich katedr”. Neogotycka architektura sakralna na prowincji Królestwa Polskiego w latach 1886-1915, rozprawa doktorska przygotowana pod kierunkiem prof. dr hab. Andrzeja Pieńkosa, Uniwersytet Warszawski, Wydział Nauk o Kulturze i Sztuce, 2023, rkps.

Okrasa W., Największy skarb Wiskitek. Na tropach tajemnic kościoła parafialnego w Wiskitkach, Warszawa 2023,

Paszkiewicz P., Rusyfikacyjna polityka caratu i jej odzwierciedlenie w architekturze i urbanistyce miasta, w: P. Paszkiewicz, Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815-1915, Warszawa 1991, s. 14-39.

Pomian K., O porównywaniu historii, w: Historia. Nauka wobec pamięci, tłum. H. Abramowicz i in., Lublin 2006, s. 97-114

„Przegląd Lekarski”, 1876, nr 135, s. 39.

„Rocznik Towarzystwa Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych”, Warszawa 1872-1920.

Salwa M., Krajobraz. Fenomen estetyczny, Warszawa 2021.

Ojcze nasz (ciąg nauk O. Piotra Semenenki), „Przegląd Poznański”, 32 (1861), s. 1-21; 33 (1862), s. 133-163.

Semenenko P., Ojcze nasz, Kraków 1896.

Słomski W., Duch personalizmu, Warszawa 2008.

Smolka B., Narodziny i rozwój personalizmu, Opole 2002,

Marii z Grocholskich Hieronimowej Sobańskiej wspominki nikłe, red. B. Riss, Grodzisk Mazowiecki 2002.

Sobańska R., Pamiętnik rodziny Łubieńskich ofiarowany rodzeństwu przez Różę z Łubieńskich So¬bańską, Warszawa 1851.

Soplica J., Obchód żałobny w Obodówce, „Kłosy Ukraińskie”, 1 (1914), nr 7-8, s. 27-29.

Konarski S., Sobański Feliks Hilary Michał Ludwik (1833-1913), w: Polski słownik biograficzny, t. 39, red. H. Markiewicz, Warszawa-Kraków 1999, s. 422-423.

Konarski S., Sobański Kazimierz Maria Franciszek (1859-1909), w: Polski słownik biograficzny, t. 39, red. H. Markiewicz, Warszawa-Kraków 1999, s. 427-428.

Szańkowska E., Gerson-Dąbrowska Maria Józefa, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 2,Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975, s. 316.

Szlęzak Z.B., Prowincja Warszawska pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Polski Zgromadzenia Sióstr Felicjanek 1922-1972, Warszawa 1988.

Szota W.A., Serce Muranowa. Odzyskane dzieje kościoła św. Augustyna na Nowolipkach. 1622- 2022. 400 lat Nowolipia i Nowolipek, Warszawa 2022.

Śliwowska W., Pierwsze organizacje pomocy dla więźniów i zesłańców syberyjskich w zaborze rosyjskim (ośrodek wołyńsko-podolski pod patronatem Ksawery Grocholskiej i Róży Sobańskiej), „Przegląd Historyczny”, 78 (1987), nr 3, s. 411-449.

Urbański S., Formacja życia duchowego w ujęciu głównych przedstawicieli szkoły zmartwychwstańskiej, Warszawa 1988.

Waleńdzik P., Wpływ idei Ruchu liturgicznego na sposób pojmowania liturgii przez kardynała Stefana Wyszyńskiego, „Studia Prymasowskie”, 3 (2009), s. 245-268.

Śliwowska W., Sobański Ludwik (1791-1837), w: Polski słownik biograficzny, t. 39, red. H. Markiewicz, Warszawa-Kraków 1999, s. 411-414.

Wojtkiewicz K., Personalizm św. Tomasza z Akwinu w „Traktacie o człowieku”, Olsztyn 1999.

Zięba A.A., Sobański Izydor h. Junosza (1791-1847), w: Polski słownik biograficzny, t. 39, red. H. Markiewicz, Warszawa-Kraków 1999, s. 424-426.

Барановский Гавриил В., Архитектурная энциклопедия второй половины XIX века, t. 4, С. Петербург 1904.