Kościół i szkoła, czyli o dążeniach Polaków lupeńskiej parafii rzymskokatolickiej w Transylwanii do zachowania języka ojczystego w wieloetnicznym społeczeństwie

Maria Radziszewska

doi:10.56583/frp.2700

##plugins.themes.libcom.datePublished## : 2024-06-30

Br. 20 (2024)

Kościół i szkoła, czyli o dążeniach Polaków lupeńskiej parafii rzymskokatolickiej w Transylwanii do zachowania języka ojczystego w wieloetnicznym społeczeństwie

Maria Radziszewska

https://orcid.org/0000-0003-0572-7631

##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##: https://doi.org/10.56583/frp.2700

Sažetak

Parafia rzymskokatolicka w Lupeni powstała w ostatniej dekadzie XIX w. z inicja- tywy napływowych górników i robotników kopalni węgla. Przybywali oni z różnych stron monarchii austriacko-węgierskiej. W parafii, od początku jej istnienia, to Węgrzy dominowali nad Polakami. O znacznych ustępstwach w stronę polskich wiernych moż- na mówić dopiero w okresie rumuńskim. Celem artykułu jest próba zaprezentowania aktywności Polaków w przestrzeni parafii Kościoła rzymskokatolickiego w miejscowo- ści Lupeni, w wieloetnicznej Transylwanii od końca XIX w. do drugiej połowy XX w. Założenia badawcze zmierzały w kierunku poszukiwania odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób polscy parafianie w Kościele rzymskokatolickim w Lupeni dążyli do zachowania kultury i języka polskiego w środowisku, w którym silnie oddziaływali zaznaczali Węgrzy czy Rumunii? Do przedstawienia problematyki badawczej zastosowano jakościową analizę materiału źródłowego. Studiami objęto również literaturę przedmiotu badań w języku węgierskim i rumuńskim.

##plugins.generic.recommendByAuthor.heading##

Maria Radziszewska, Służba dla innych, życie dla i za Ojczyznę. Rozważania na przykładzie biografii pedagogicznej Stanisława Włada , Fides, Ratio et Patria. Studia Toruńskie: Br. 15 (2021): WYZWANIA BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA

Detalji

##submission.citations##

##plugins.themes.libcom.statistics##

##plugins.themes.libcom.about_authors##

##plugins.themes.libcom.download_files##

pdf (Język Polski)

##plugins.themes.libcom.cit_rules##

Radziszewska, M. (2024). Kościół i szkoła, czyli o dążeniach Polaków lupeńskiej parafii rzymskokatolickiej w Transylwanii do zachowania języka ojczystego w wieloetnicznym społeczeństwie. Fides, Ratio Et Patria. Studia Toruńskie, (20), 170–192. https://doi.org/10.56583/frp.2700

##plugins.themes.libcom.altmetric##

##plugins.themes.libcom.share##

##plugins.themes.libcom.licence##

##submission.license.cc.by-nc-sa4.footer##

##submission.citations##

Źródła archiwalne

Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 7.

– Pismo wicekonsula RP Tadeusza Stapińskiego w Cluj do Rady Zarządzającej Polskiego Związku Szkolnego, 31 VIII 1939 r.

Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 10551,

– Kolonia Polska w Lupeni (Transylwania), Sprawozdanie wicekonsula RP Tadeusza Stapińskiego, Cluj, 01 II 1938 r.

– Pismo konsula RP Adama Mikuckiego do MSZ w Warszawie, Bukareszt, 08 II 1938 r.

– Pismo konsula RP Adama Mikuckiego do prezesa Polskiego Związku Szkolnego w Lupenu, Bu- kareszt, 17 II 1938 r.

– Sprawozdanie terenowe z Lupeni powiat Hunedoara Siedmiogród Rumunia, 22 II 1937 r., k. 45.

– Sprawozdanie wicekonsula RP Tadeusza Stapińskiego w Cluj do konsula RP Adama Mikuckiego w Bukareszcie, Cluj, 08 V 1939 r., k. 190-191.

Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 10752,

– Dopełnienie do Raport wicekonsula Tadeusza Kijeńskiego pt. Szkolnictwo polskie na Bukowinie na tle szkolnictwa mniejszościowego, Czerniowce, 28 III 1930 r.

– Ustawa o nauce prywatnej. Tłumaczenie z języka rumuńskiego.

Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 10761,

– Sprawozdanie z przebiegu prac na obozie instrukcyjnym dla nauczycieli polskich w Rumunii, zorganizowanego przez Zarząd PZS w czasie od 12 do 31 lipca 1938 r. w Kryszczatyku (Schit), miejscowości położonej nad Dniestrem naprzeciw Zaleszczyk.

Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 10762,

– Sprawozdanie z działalności Polskiego Związku Szkolnego w Rumunii za rok 1936/37. Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 10763,

– Wykaz Grona nauczycielskiego szkół powszechnych PZS na prowincji za miesiąc lipiec 1938. Rok szkolny 1937/38.

Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Warszawie (AMSZ), 6 Departament Polityczny 1945-1948, w. 25, t. 378, Sprawozdanie z życia i działalności Polonii w Rumunii (okres spra- wozdawczy 3 VII – 31 VIII 1948).

Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Warszawie (AMSZ), 6 Departament Polityczny 1945-1948, w. 23, t. 351, Zaświadczenie dla Wilhelma Zöllera wystawione przez Attaché Kul- turalnego mgr. Jerzego Krzeczowskiego, 13 XI 1947 r.

Źródła drukowane

„Rocznik Diecezji Włocławskiej” 1939

Słownik biograficzny Wielkopolski południowo–wschodniej – ziemi kaliskiej, t. 2, red. D. Wańka, Kalisz 2003.

Prasa

„Czerniowiecka Gazeta Polska” 1929.

„Gazeta Polska Bukowiny” 2022.

„Głos Prawdy” 1930, 1931.

„Kurjer Polski w Rumunji” 1933, 1934, 1938, 1939.

„Polak w Rumunji” 1931, 1932, 1933.

„Świat Górnika” 1947.

Opracowania

Andras J., Kovacs J., A Zsil-Volgyi szénbányászat a XX. század elején. A korukat meghaladó techno- lógiai újítások, „Műszaki Tudományos Ülésszak” 2014, z. 2.

Batin L., Sytuacja polskich uchodźców wojennych w Rumunii, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2015, nr 16/2.

Biedrzycki E., Historia Polaków na Bukowinie, Warszawa-Kraków 1973.

Dubicki A., Dzieje polskiej placówki dyplomatycznej w Bukareszcie (1919-1940), Łódź 2014. Eberhardt P., Przemiany narodowościowe na obszarze Transylwanii, „Studia z Dziejów Rosji i Europy

Środkowo-Wschodniej” 2008, nr 43.

J. Marton, A mallersdorfi ferences növérek szerepe az erdélyi katolikus identitás formálásában, „Studia Universitatis Babeş-Bolyai, Theologia Catholica Latina” 2004, nr 1.

Jajecznik K., Fenomen Transylwanii – analiza etnopolityczna, w: Państwa naddunajskie a Unia Eu- ropejska, red. nauk. D. Popławski, Warszawa 2010.

Nagy R., Industrializare şi dezvoltare regională în Valea Jiului în perioada 1867-1918, „Anuarul Institutului de Istorie »George Bariţiu« - Series HISTORICA” 2014, nr 53.

Nagy R., Iparosodás és migráció: a kolozsvári és a Zsil-völgyi munkásság etnikai és felekezeti ös- szetétele, valamint születési hely szerinti származása (1896-1939), w: Ablakok a múltra, red.

R. Nagy, E. Rüsz-Fogarasi, Cluj Napoca 2012.

Nowak K., Zapomniani Polacy w Rumunii- górnicy z Lupeni, „Polonus” 2020, nr 5.

Radziszewska M., Inicjatywy edukacyjne w kolonii polskiej w Lupenach w I połowie XX wieku, w: O relacjach polsko-rumuńskich na przestrzeni wieków w stulecie zawarcia polsko-rumuńskiego sojuszu wojskowego / Despre relațiile polono-române de a lungul timpului în anul centenarului alianței militare polono-române, red. E. Wieruszewska-Calistru, Suceava 2022.

Radziszewska M., Z dziejów prywatnej powszechnej szkoły polskiej w Lupeni / Școala Primară Par- ticulară Polonă (1929-1948), „Kwartalnik Pedagogiczny” 2020, nr 1.

Saramandu N., Nevaci M., Multilingvism şi limbi minoritare în România, Cluj-Napoca 2009.

Szkolnictwo polskie, „Polacy Zagranicą” 1930, nr 11-12.

ks. Szymański J., Duszpasterstwo polonijne – próba definicji, w: W kręgu badań nad Polonią i dusz- pasterstwem polonijnym. Istota i metodologia, red. ks. S. Zych, B. Walicki, Lublin - Sokołów Małopolski 2015.

Wąsowicz J., Problemy duszpasterstwa dla Polaków na Bukowinie i w Besarabii w latach 30. XX w. w świetle korespondencji Kancelarii Prymasa Polski kard. Augusta Hlonda, w: Wielowiekowe

bogactwo polsko-rumuńskich związków historycznych i kulturowych / Bogăţia multiseculară a legăturilor istorice şi culturale polono-române, oprc. korekta i tłumaczenie S. Iachimovschi,

E. Wieruszewska-Calistru, Suceava 2014.

Willaume M., Rumunia, Warszawa 2004.

Netografia

Árpád V. E., Hunyad megye településeinek etnikai (anyanyelvi/nemzetiségi) adatai 1850-1992, k. 20. https://web.archive.org/web/20130619020330/http://www.kia.hu/konyvtar/erdely/erdstat/ hdetn.pdf [dostęp: 25.04.2024].

Bodó M., Ez lehet a város legszebb temploma… Templomfelújítás Lupényban, https://romkat. ro/2022/10/08/ez-lehet-a-varos-legszebb-temploma-templomfelujitas-lupenyban/ [dostęp: 21.04.2024].

Ferenczi S., A gyulafehérvári (erdélyi) Főegyházmegye történeti papi névtára, Budapest, 2009. https:// www.szaktars.hu/szentistvantarsulat/search/?list=eyJxdWVyeSI6ICJLbGlta1x1MDBmMyBQ XHUwMGU5dGVyICgxOTA4XHUyMDEzMTk2NCkgIn0 [dostęp: 24.04.2024].

Gábor A., A hét plébániája: LUPÉNY, https://www.mariaradio.ro/2023/07/10/a-het-plebaniaja-

-lupeny/ [dostęp: 20.04.2024].

Kulbaczewska-Figat M., Dolina Jiu: czy istnieje życie po węglu?, https://www.crossbordertalks.eu/ pl/2024/01/10/dolina-jiu-czy-istnieje-zycie-po-weglu-fotogaleria/ [dostęp: 29.04.2024].

Lupény, https://hu.wikipedia.org/wiki/Lup%C3%A9ny [dostęp: 15.04.2024].

Lupény, https://lexikon.katolikus.hu/L/Lup%C3%A9ny.html [dostęp: 20.04.2024].

Lupény etnikai megoszlása, https://hu.wikipedia.org/wiki/Lup%C3%A9ny#/media/F%C3%A1jl:Lu- peny.jpg [dostęp: 25.04.2024].

Marian D-P., Onica I., Analysis of the Geomechanical Phenomena That Led to the Appearance of Sink- holes at the Lupeni Mine, Romania, in the Conditions of Thick Coal Seams Mining with Longwall Top Coal Caving. „Sustainability” 2021, nr 13(11):6449. https://doi.org/10.3390/su13116449

Marton J., Az egyházmegye története, https://ersekseg.ro/hu/egyhazmegye_tortenete [dostęp: 24.04.2024].

Nationalitatile Conlocuitoare în comuna Carlibaba (Ludwigsdorf-Lajasfalva - istoric). https://info- carlibaba.blogspot.com/p/nationalitatile-conlocuitoare-in-comuna.html [dostęp: 29.04.2024].

Radnalajosfalva, Magyar Katolikus Lexikon, https://lexikon.katolikus.hu/R/Radnalajosfalva.html [dostęp: 29.04.2024].

Seres A., Lengyel állami kitüntetés Márton Áronnak Imakilenced a szent életű püspök tiszteletére, https://magyarnemzet.hu/velemeny/2021/08/lengyel-allami-kituntetes-marton-aronnak-3 [dostęp:

04.2024].

Seres A., Lengyel diaszpóra Erdélyben az 1930-as évek végén – Márton Áron ismeretlen levele a varsói Legújabbkori Történeti Levéltárban, „ArchivNet” 2020, nr 4, https://archivnet.hu/lengyel-d- iaszpora-erdelyben-az-1930-evek-vegen-marton-aron-ismeretlen-levele-a-varsoi-legujabbk ori [dostęp: 4.04.2024].