Kościół i szkoła, czyli o dążeniach Polaków lupeńskiej parafii rzymskokatolickiej w Transylwanii do zachowania języka ojczystego w wieloetnicznym społeczeństwie

Maria Radziszewska

doi:10.56583/frp.2700

Published : 2024-06-30

No. 20 (2024)

CHURCH AND SCHOOL – ABOUT THE ASPIRATIONS OF POLES IN THE LUPENI PARISH ROMAN CATHOLIC IN TRANSYLVANIA TO PRESERVE THE NATIVE LANGUAGE IN MULTIETHNIC SOCIETY

Maria Radziszewska

https://orcid.org/0000-0003-0572-7631

DOI: https://doi.org/10.56583/frp.2700

Abstract

The Roman Catholic parish in Lupeni was established in the last decade of the 19th century as a miners’ and coal mine workers’ initiative. They had been coming from different parts of the Austrian-Hungarian monarchy. In the parish, from the same beginning of its existence, Hungarians dominated over Poles. Some significant concessions towards Polish believers were made only during the Romanian period. The aim of the article is to present Polish activity within parish of the Roman Catholic Church in Lupeni in multi-ethnic Transylvania from the end of the 19th century to the second half of the 20th century. The research assumptions were aimed at searching for answers the question of how Polish parishioners in the Roman Catholic Church in Lupeni strived to preserve Polish culture and language in the community which were strongly influenced by Hungarians and Romanians? To present the issue the source material, including Hungarian and Romanian literature, was submitted
for qualitative analysis.

Most read articles by the same author(s)

Maria Radziszewska, Service for others, dedicated life for the Homeland. Considerations based on a example of pedagogical biography of Stanisław Wład , Fides, Ratio et Patria. Studia Toruńskie: No. 15 (2021): STATE SECURITY CHALLENGES

Details

References

Statistics

Authors

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Radziszewska, M. (2024). CHURCH AND SCHOOL – ABOUT THE ASPIRATIONS OF POLES IN THE LUPENI PARISH ROMAN CATHOLIC IN TRANSYLVANIA TO PRESERVE THE NATIVE LANGUAGE IN MULTIETHNIC SOCIETY. Fides, Ratio Et Patria. Studia Toruńskie, (20), 170–192. https://doi.org/10.56583/frp.2700

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

References

Źródła archiwalne

Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 7.

– Pismo wicekonsula RP Tadeusza Stapińskiego w Cluj do Rady Zarządzającej Polskiego Związku Szkolnego, 31 VIII 1939 r.

Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 10551,

– Kolonia Polska w Lupeni (Transylwania), Sprawozdanie wicekonsula RP Tadeusza Stapińskiego, Cluj, 01 II 1938 r.

– Pismo konsula RP Adama Mikuckiego do MSZ w Warszawie, Bukareszt, 08 II 1938 r.

– Pismo konsula RP Adama Mikuckiego do prezesa Polskiego Związku Szkolnego w Lupenu, Bu- kareszt, 17 II 1938 r.

– Sprawozdanie terenowe z Lupeni powiat Hunedoara Siedmiogród Rumunia, 22 II 1937 r., k. 45.

– Sprawozdanie wicekonsula RP Tadeusza Stapińskiego w Cluj do konsula RP Adama Mikuckiego w Bukareszcie, Cluj, 08 V 1939 r., k. 190-191.

Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 10752,

– Dopełnienie do Raport wicekonsula Tadeusza Kijeńskiego pt. Szkolnictwo polskie na Bukowinie na tle szkolnictwa mniejszościowego, Czerniowce, 28 III 1930 r.

– Ustawa o nauce prywatnej. Tłumaczenie z języka rumuńskiego.

Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 10761,

– Sprawozdanie z przebiegu prac na obozie instrukcyjnym dla nauczycieli polskich w Rumunii, zorganizowanego przez Zarząd PZS w czasie od 12 do 31 lipca 1938 r. w Kryszczatyku (Schit), miejscowości położonej nad Dniestrem naprzeciw Zaleszczyk.

Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 10762,

– Sprawozdanie z działalności Polskiego Związku Szkolnego w Rumunii za rok 1936/37. Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 10763,

– Wykaz Grona nauczycielskiego szkół powszechnych PZS na prowincji za miesiąc lipiec 1938. Rok szkolny 1937/38.

Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Warszawie (AMSZ), 6 Departament Polityczny 1945-1948, w. 25, t. 378, Sprawozdanie z życia i działalności Polonii w Rumunii (okres spra- wozdawczy 3 VII – 31 VIII 1948).

Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Warszawie (AMSZ), 6 Departament Polityczny 1945-1948, w. 23, t. 351, Zaświadczenie dla Wilhelma Zöllera wystawione przez Attaché Kul- turalnego mgr. Jerzego Krzeczowskiego, 13 XI 1947 r.

Źródła drukowane

„Rocznik Diecezji Włocławskiej” 1939

Słownik biograficzny Wielkopolski południowo–wschodniej – ziemi kaliskiej, t. 2, red. D. Wańka, Kalisz 2003.

Prasa

„Czerniowiecka Gazeta Polska” 1929.

„Gazeta Polska Bukowiny” 2022.

„Głos Prawdy” 1930, 1931.

„Kurjer Polski w Rumunji” 1933, 1934, 1938, 1939.

„Polak w Rumunji” 1931, 1932, 1933.

„Świat Górnika” 1947.

Opracowania

Andras J., Kovacs J., A Zsil-Volgyi szénbányászat a XX. század elején. A korukat meghaladó techno- lógiai újítások, „Műszaki Tudományos Ülésszak” 2014, z. 2.

Batin L., Sytuacja polskich uchodźców wojennych w Rumunii, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2015, nr 16/2.

Biedrzycki E., Historia Polaków na Bukowinie, Warszawa-Kraków 1973.

Dubicki A., Dzieje polskiej placówki dyplomatycznej w Bukareszcie (1919-1940), Łódź 2014. Eberhardt P., Przemiany narodowościowe na obszarze Transylwanii, „Studia z Dziejów Rosji i Europy

Środkowo-Wschodniej” 2008, nr 43.

J. Marton, A mallersdorfi ferences növérek szerepe az erdélyi katolikus identitás formálásában, „Studia Universitatis Babeş-Bolyai, Theologia Catholica Latina” 2004, nr 1.

Jajecznik K., Fenomen Transylwanii – analiza etnopolityczna, w: Państwa naddunajskie a Unia Eu- ropejska, red. nauk. D. Popławski, Warszawa 2010.

Nagy R., Industrializare şi dezvoltare regională în Valea Jiului în perioada 1867-1918, „Anuarul Institutului de Istorie »George Bariţiu« - Series HISTORICA” 2014, nr 53.

Nagy R., Iparosodás és migráció: a kolozsvári és a Zsil-völgyi munkásság etnikai és felekezeti ös- szetétele, valamint születési hely szerinti származása (1896-1939), w: Ablakok a múltra, red.

R. Nagy, E. Rüsz-Fogarasi, Cluj Napoca 2012.

Nowak K., Zapomniani Polacy w Rumunii- górnicy z Lupeni, „Polonus” 2020, nr 5.

Radziszewska M., Inicjatywy edukacyjne w kolonii polskiej w Lupenach w I połowie XX wieku, w: O relacjach polsko-rumuńskich na przestrzeni wieków w stulecie zawarcia polsko-rumuńskiego sojuszu wojskowego / Despre relațiile polono-române de a lungul timpului în anul centenarului alianței militare polono-române, red. E. Wieruszewska-Calistru, Suceava 2022.

Radziszewska M., Z dziejów prywatnej powszechnej szkoły polskiej w Lupeni / Școala Primară Par- ticulară Polonă (1929-1948), „Kwartalnik Pedagogiczny” 2020, nr 1.

Saramandu N., Nevaci M., Multilingvism şi limbi minoritare în România, Cluj-Napoca 2009.

Szkolnictwo polskie, „Polacy Zagranicą” 1930, nr 11-12.

ks. Szymański J., Duszpasterstwo polonijne – próba definicji, w: W kręgu badań nad Polonią i dusz- pasterstwem polonijnym. Istota i metodologia, red. ks. S. Zych, B. Walicki, Lublin - Sokołów Małopolski 2015.

Wąsowicz J., Problemy duszpasterstwa dla Polaków na Bukowinie i w Besarabii w latach 30. XX w. w świetle korespondencji Kancelarii Prymasa Polski kard. Augusta Hlonda, w: Wielowiekowe

bogactwo polsko-rumuńskich związków historycznych i kulturowych / Bogăţia multiseculară a legăturilor istorice şi culturale polono-române, oprc. korekta i tłumaczenie S. Iachimovschi,

E. Wieruszewska-Calistru, Suceava 2014.

Willaume M., Rumunia, Warszawa 2004.

Netografia

Árpád V. E., Hunyad megye településeinek etnikai (anyanyelvi/nemzetiségi) adatai 1850-1992, k. 20. https://web.archive.org/web/20130619020330/http://www.kia.hu/konyvtar/erdely/erdstat/ hdetn.pdf [dostęp: 25.04.2024].

Bodó M., Ez lehet a város legszebb temploma… Templomfelújítás Lupényban, https://romkat. ro/2022/10/08/ez-lehet-a-varos-legszebb-temploma-templomfelujitas-lupenyban/ [dostęp: 21.04.2024].

Ferenczi S., A gyulafehérvári (erdélyi) Főegyházmegye történeti papi névtára, Budapest, 2009. https:// www.szaktars.hu/szentistvantarsulat/search/?list=eyJxdWVyeSI6ICJLbGlta1x1MDBmMyBQ XHUwMGU5dGVyICgxOTA4XHUyMDEzMTk2NCkgIn0 [dostęp: 24.04.2024].

Gábor A., A hét plébániája: LUPÉNY, https://www.mariaradio.ro/2023/07/10/a-het-plebaniaja-

-lupeny/ [dostęp: 20.04.2024].

Kulbaczewska-Figat M., Dolina Jiu: czy istnieje życie po węglu?, https://www.crossbordertalks.eu/ pl/2024/01/10/dolina-jiu-czy-istnieje-zycie-po-weglu-fotogaleria/ [dostęp: 29.04.2024].

Lupény, https://hu.wikipedia.org/wiki/Lup%C3%A9ny [dostęp: 15.04.2024].

Lupény, https://lexikon.katolikus.hu/L/Lup%C3%A9ny.html [dostęp: 20.04.2024].

Lupény etnikai megoszlása, https://hu.wikipedia.org/wiki/Lup%C3%A9ny#/media/F%C3%A1jl:Lu- peny.jpg [dostęp: 25.04.2024].

Marian D-P., Onica I., Analysis of the Geomechanical Phenomena That Led to the Appearance of Sink- holes at the Lupeni Mine, Romania, in the Conditions of Thick Coal Seams Mining with Longwall Top Coal Caving. „Sustainability” 2021, nr 13(11):6449. https://doi.org/10.3390/su13116449

Marton J., Az egyházmegye története, https://ersekseg.ro/hu/egyhazmegye_tortenete [dostęp: 24.04.2024].

Nationalitatile Conlocuitoare în comuna Carlibaba (Ludwigsdorf-Lajasfalva - istoric). https://info- carlibaba.blogspot.com/p/nationalitatile-conlocuitoare-in-comuna.html [dostęp: 29.04.2024].

Radnalajosfalva, Magyar Katolikus Lexikon, https://lexikon.katolikus.hu/R/Radnalajosfalva.html [dostęp: 29.04.2024].

Seres A., Lengyel állami kitüntetés Márton Áronnak Imakilenced a szent életű püspök tiszteletére, https://magyarnemzet.hu/velemeny/2021/08/lengyel-allami-kituntetes-marton-aronnak-3 [dostęp:

04.2024].

Seres A., Lengyel diaszpóra Erdélyben az 1930-as évek végén – Márton Áron ismeretlen levele a varsói Legújabbkori Történeti Levéltárban, „ArchivNet” 2020, nr 4, https://archivnet.hu/lengyel-d- iaszpora-erdelyben-az-1930-evek-vegen-marton-aron-ismeretlen-levele-a-varsoi-legujabbk ori [dostęp: 4.04.2024].