Szubienica w Zamościu w świetle archiwalnych planów miasta z XVIII i XIX wieku

Jakub Żygawski

doi:10.56583/az.1005

Data publikacji : 2018-12-31

Tom 16 (2018)

Szubienica w Zamościu w świetle archiwalnych planów miasta z XVIII i XIX wieku

Jakub Żygawski

DOI: https://doi.org/10.56583/az.1005

Abstrakt

Przyczynek do badań nad lokalizacją oraz historią miejsc straceń przestępców w Zamościu – szubienic. Z literatury (m.in. XVII-wieczne pamiętniki Bazylego Rudomicza) wiadomo, że kara śmierci przez publiczne powieszenie była w mieście wykonywana. Dotychczas za relikt szubienicy uważano figurę Świętego Piątka, zachowaną. Autor polemizuje z tym poglądem, mimo iż pewne argumenty zdają się za nim przemawiać (publiczne egzekucje wykonywano w piątki, figura stoi na wywyższeniu, tak jak szubienice i in.). Po odnalezieniu na planie z 1777 r. trzech podobnych figur w mieście autor nabrał przekonania, że pełniły one funkcję drogowskazów lub pręgierzy, jak zachowany św. Piątek. W dawnych opracowania kartograficznych odnalazł rzeczywistą lokalizację zamojskiej szubienicy, a nawet dwóch. Na planie z 1777 r. jest oznaczenie „Galgen Berg” (Szubienicze Wzgórze, Góra Wisielców), podobne na rosyjskojęzycznym planie z 1814 r. Autor stawia tezę, że tu właśnie stała szubienica (obecnie Osiedle Słoneczny Stok). Lokalizację drugiej, prawdopodobnie nowszej szubienicy (obecnie skrzyżowanie ulic Młyńskiej i Lwowskiej, dawniej miejski wygon) autor ustalił m.in. na podstawie znanej Mapy Królestwa Galicji i Lodomerii (1779–1783). Postuluje dalsze badania, m.in. nad ustaleniem czasu eksploatacji szubienic. Omówił konstrukcję szubienic, ich rodzaje (trójbelkowa, kolankowa, trójnogowa i in.), etymologię nazwy, zastosowanie kary śmierci przez powieszenie i jej społeczny kontekst.

Słowa kluczowe:

Zamość, szubienica, kara śmierci, figura Święty Piątek, plany Zamościa

Inne teksty tego samego autora

Jacek Feduszka, Jakub Żygawski, „Bezpowrotnie stracony” akt lokacyjny Zamościa z 1580 r. w zasobie Archiwum Narodowego w Krakowie. Rozważania na temat losów dokumentu po 1860 r. , Archiwariusz Zamojski: Tom 19 (2021)
Jakub Żygawski , Lokalizacja dawnych zamojskich cmentarzy w oparciu o dawne archiwalne opracowania kartograficzne z XVIII–XX wieku , Archiwariusz Zamojski: Tom 14 (2015)
Jakub Żygawski, 70 lat Archiwum Państwowego w Zamościu , Archiwariusz Zamojski: Tom 18 (2020)
Jakub Żygawski, Parcelacja zamojskich Plant w latach 1938–1945 , Archiwariusz Zamojski: Tom 15 (2017)
Jakub Żygawski, Struktura przestrzenna Zamościa na podstawie planów miasta z XIX i XX wieku , Archiwariusz Zamojski: Tom 9 (2010)
Jakub Żygawski , Plany Zamościa w zbiorach Archiwum Państwowego w Zamościu , Archiwariusz Zamojski: Tom 5 (2006)
Jakub Żygawski, Dawne plany gruntów wsi w zamojskim archiwum (I) , Archiwariusz Zamojski: Tom 6 (2007)
Jakub Żygawski , Dawne plany gruntów wsi w Archiwum Państwowym w Zamościu (2) , Archiwariusz Zamojski: Tom 7 (2008)
Jakub Żygawski , Zamojski arkusz pruskiej mapy sekcyjnej z początku XIX w. w Archiwum Państwowym w Zamościu , Archiwariusz Zamojski: Tom 10 (2011)
Jakub Żygawski, Kronika Wydarzeń 2016/2017 , Archiwariusz Zamojski: Tom 15 (2017)

1 2 > >>

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Żygawski, J. (2018). Szubienica w Zamościu w świetle archiwalnych planów miasta z XVIII i XIX wieku. Archiwariusz Zamojski, 16, 19–40. https://doi.org/10.56583/az.1005

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Archiwum Państwowe w Zamościu, 25: Akta miasta Zamościa 1915-1939 [1944].

Bukowski W., Janeczek A., Mapa józefińska Galicji (1779-1783) w przededniu edycji. Przedmiot i założenia programu wydawniczego, „Geohistorica” nr 01.2013, s. 91-112. DOI: https://doi.org/10.12775/SG.2013.08

Chlebowski B., Zamość, ordynacja Zamoyskich i powiat zamojski, „Teka Zamojska”, R. II (1919), nr 1, s. 1-13.

Czubara K., Tajemnicze podziemia, [w:] Dawniej w Zamościu. O skarbach, duchach i czartach, sławnych generałach, poetach, wizytach dostojnych gości, wielkich balach, pojedynkach i kurtyzanach, Zamość 2005, s. 35-38.

Dral M. K., Wleńskie szubienice, 2017.

Efemeros czyli Diariusz prywatny pisany w Zamościu w latach 1656-1672, Bazyli Rudomicz, przekł. z jęz. łac. W. Froch, oprac. M. L. Klementowski, W. Froch, cz. 1-2, Lublin 2002.

Encyklopedia staropolska, oprac. A. Brückner, Kraków 1939.

Grajewski H., Kara śmierci w prawie polskim do połowy XIV wieku, Warszawa 1956.

Groicki B., Porządek Sądów y spraw Mieyskich Prawa Maydeburskiego na wielu mieyscach poprawiony, Część Czwarta, List CCCX, Kraków 1562.

Herbst S., Zachwatowicz J., Twierdza Zamość, ser. „Architectura Militaris” t. I, Warszawa 1936.

Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2015.

Kowalczyk J., Zamość. Przewodnik, Warszawa 1977.

Łopalewski T., Czarownice Litewskie, ser. „Biblioteczka historyczno-geograficzna” nr 226, Warszawa b.d.

Mucha B., Galgenberg, czyli Szubienicze Wzgórza w krajobrazie pobliskiego regionu, Żarów 2016.

Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. III, red. J. Krzyżanowski, Warszawa 1972.

Pasek J. Ch., Pamiętniki (wybór), cz. 1 Tekst, Warszawa 1929.

Potockiego M. „Zamość i jego instytucje pod względem oświaty, religii i dziejów krajowych”, oprac. B. Sroczyńska, Zamość 1980, maszynopis.

Siegieńczuk M., Święty Piątek, „Zamojski Kwartalnik Kulturalny” (dalej „ZKK”) 1989, nr 3 (9), s. 18-20.

Sochaniewicz K., Dzieje Zamościa w dobie przed lokacją na prawie niemieckiem (1450- 1580), [w:] Narodziny Zamościa w pracach Kazimierza Sochaniewicza, oprac. K. Kowalczyk, ser. „Biblioteka Archiwariusza Zamojskiego” t. I, red. A. Kędziora, Zamość 2007, s. 59-70.

Stankiewicz Z., Pręgierz zamojski (?), „ZKK” 2010, nr 2, s. 56-58.

Trzciński M., Miecz katowski, pręgierz, szubienica. Zabytki jurysdykcji karnej na Dolnym Ślą sku (XIII-XVII w.), Wrocław 2001.

Zaremska H., Niegodne rzemiosło. Kat w społeczeństwie Polski XIV - XVI w., Warszawa 1986.

Uziak S., Warunki glebowe, [w:] Zamość i Zamojszczyzna w dziejach i kulturze polskiej, red. Myśliński K., Zamość 1969, s. 33-38.

Zachwatowicz J., O projekcie planu zagospodarowania przestrzennego Zamościa z 1939 r. (wspomnienie), [w:] Zamość miasto idealne, red. J. Kowalczyk, s. 169-177.

Żygawski J., Lokalizacja dawnych zamojskich cmentarzy w oparciu o archiwalne opracowania kartograficzne z XVIII-XX wieku, „Archiwariusz Zamojski” 2015, t. 14, s. 7-38.