Zamość pod okupacją austriacką w latach 1772–1809

Zbigniew Stankiewicz

doi:10.56583/az.825

Data publikacji : 2020-12-31

Tom 18 (2020)

Zamość pod okupacją austriacką w latach 1772–1809

Zbigniew Stankiewicz

DOI: https://doi.org/10.56583/az.825

Abstrakt

Artykuł omawia przebieg blisko 40-letniej austriackiej okupacji w Zamościu, rozpoczętej po I rozbiorze. Twierdza Zamość została przekazana Austriakom w lipcu 1772 r. Podano skład nowej komendy Twierdzy Nowy Zamość, łącznie z nazwiskami dowódców różnych szczebli, także zmieniającą się obsadę garnizonu austriackiego. Autor ocenia, że po III rozbiorze twierdza przestała mieć znaczenie militarne. Ordynacja Zamojska została zwolniona z obowiązku utrzymywania fortyfikacji, okupanci też na nie nie łożyli (jedynie otwarcie zamurowanej Bramy Lubelskiej). W mieście pod okupacją działały: magazyn żywności, szpital i lazaret wojskowy, sąd wojskowy, punkt werbunkowy. Omówiono funkcjonowanie władz cywilnych w Zamościu przyłączonym do województwa ruskiego, potem obwodu bełskiego i cyrkułu bełskiego, wprowadzone przez Austriaków miary i wagi, system monetarny, działalność urzędów celnych i podległych im palcówek, obrót tytoniem i tabaką objęty monopolem od 1778 r., handel solą, organizację poczty, szkolnictwa, policji, sądów cywilnych, karnych, służby zdrowia ze szpitalami, straży ogniowej. Oddzielne rozdziały autor poświęca sytuacji Żydów, Niemców, a także Ordynacji Zamojskiej, dla której 1772 r. powołano Radę Ekonomiczną. Podano nazwiska burmistrzów i rajców oraz wójtów i ławników w tym okresie. Na zakończenie autor omawia przebieg wojny 1809 r., udany szturm polskich wojsk i zajęcie przez nie Zamościa, który wkrótce został włączony do Księstwa Warszawskiego.

Słowa kluczowe:

okupacja austriacka, Twierdza Zamość, Rada Ekonomiczna Ordynacji Zamojskiej, cyrkuł bełski, oblężenie Zamościa w 1809 r.

Inne teksty tego samego autora

Zbigniew Stankiewicz, Dzieciobójstwo , Archiwariusz Zamojski: Tom 18 (2020)
Zbigniew Stankiewicz, Gdzie są chłopcy z tamtych lat? Pobór do Legionów w świetle materiałów źródłowych z lat 1915–1917 , Archiwariusz Zamojski: Tom 16 (2018)
Zbigniew Stankiewicz, Okupacyjny garnizon austriacki w Zamościu 1915–1918 , Archiwariusz Zamojski: Tom 19 (2021)
Zbigniew Stankiewicz, Garnizon zamojski 1918–1939. Jednostki i instytucje wojskowe w Zamościu , Archiwariusz Zamojski: Tom 14 (2015)
Zbigniew Stankiewicz, Blokhauzy Twierdzy Zamość , Archiwariusz Zamojski: Tom 15 (2017)
Zbigniew Stankiewicz, Mosty zwodzone twierdzy zamojskiej , Archiwariusz Zamojski: Tom 20 (2022)
Zbigniew Stankiewicz, Oblężenie twierdzy zamojskiej w 1813 roku , Archiwariusz Zamojski: Tom 20 (2022)
Zbigniew Stankiewicz, Wojsko niemieckie w Zamościu 1939–1944 , Archiwariusz Zamojski: Tom 19 (2021)
Zbigniew Stankiewicz, Twierdza Zamość w latach 1815–1831 , Archiwariusz Zamojski: Tom 15 (2017)
Zbigniew Stankiewicz, Ikonostas w cerkwi pw. św. Mikołaja w Zamościu , Archiwariusz Zamojski: Tom 21 (2023)

1 2 > >>

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Stankiewicz, Z. (2020). Zamość pod okupacją austriacką w latach 1772–1809 . Archiwariusz Zamojski, 18, 69–162. https://doi.org/10.56583/az.825

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Almanach Royal de Gallicie et de Lodomrrie pour Lannee 1776, Lwów.

Annalen der k. k. osterreichischen armee, Wien 1812.

Bałaban M., Dzieje Żydów w Galicyi i Rzeczypospolitej Krakowskiej 1772–1868, Lwów 1916.

Commissorialia Arcis Zamoscensis Protocollon Actorum Arcis Zamoscensis za lata 1761– 1775, Archiwum Państwowe w Lublinie.

Chotkowski W., Historie polityczne dawnych klasztorów panieńskich w Galicji 1773–1848 na podstawie akt Cesarskiej Kancelarii Nadwornej, Kraków 1905.

Kostytucja wyrokow y rozkazow powszechnych w Galicyi Lodomeryi krolestwach za lata 1772–1809.

Kalendarz polityczny dla Królestwa Polskiego y W. X. Litewskiego za lata 1772–74.

Ajewski K., Działalność XII Ordynata na Zamościu – Stanisława Kostki Zamoyskiego na polu edukacji i oświaty 1800–1830, [w:] Rozprawy z dziejów oświaty, t. XLV.

Bartoszewicz K., Dzieje Galicji jej stan przed wojną i wyodrębnienie, Warszawa – Lublin 1917.

Ćwik W., Reder J., Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Lublin 1977.

Gil A., Chełmska diecezja unicka 1596–1810. Dzieje i organizacja. Studia i materiały do dziejów chrześcijaństwa wschodniego w Rzeczypospolitej, t. I, Lublin 2005.

Gruiński S., Dzieje szkolnictwa ludowego w Galicyi, cz. 1, Lwów 1916.

Grużewski B., Ordynacya sądów ziemskich i grodzkich w Galicyi 1778 roku, Lwów 1909. Herbst S.,

Zachwatowicz J., Twierdza Zamość, Warszawa 1936.

Imienne spisy osób które w pierwszych ośmiu latach panowania króla Stanisława Potockiego w rzędzie lub administracji Rzeczypospolitej udział brały, Kraków 1866.

Jujeczka S. (oprac.), Klerycy z ziem polskich, litewskich i pruskich święceni w Rzymie (XVI– pocz. XX w.), Wrocław 2018.

Kallas M., Historia ustroju Polski X–XX w., Warszawa 1997.

Kowalczyk K., Rzemiosło Zamościa 1580–1821, Warszawa 1971.

Krotkie rozstrzygnięcie praw trzech dworów do Korony Polskiej, Warszawa 1831.

Księga Magistratu Miasta Zamoście za lata 1787–1809. Archiwum Państwowe w Lubli nie.

Louis J.T., Początkowe sądownictwo austriackie w Galicyi 1772–1784, Lwów 1897.

Luca I., Geographie bon den Konigreichen Galicien und Lodomerien nebtt der Bucowine, Wien 1791.

Łoziński B., Przyczynek do historii administracji Galicji, „Kwartalnik Historyczny” t. XX, Lwów 1906.

Mark R., Galizien unter osterreichischer Herrschaft Verwaltung-Kirche-Bevolkerung, Mar burg 1994.

Orłowski R., Szkice z dziejów Ordynacji Zamojskiej w XVIII wieku, Zamość 2011.

Paluszyński T., Czy Rosja uczestniczyła w I rozbiorze Polski, czyli co zaborcy zabrali Polsce w trzech rozbiorach?, „Zeszyty Naukowe Wydawnictwa Rys”, serie: Historia nr 1 (1), Poznań 2006.

Pamiętnik życia Joanny Żubr dymissyowaney w randze podporucznika Wojsk Polskich i ozdobioney krzyżem „pro virtute militari” z r. 1828, Archiwum Ossolineum we Wrocławiu.

Partyka W., Opieka społeczna w Ordynacji Zamojskiej w XVII–XVIII wieku, Lublin 2008.

Pelczar R., Sieć szkół niemiecko-żydowskich w Galicji w latach 1774–1873. Uwarunkowanie i dynamika rozwoju, „Kultura – Przemiany – Edukacja” 2016, z. 4.

Peter J., Sprawy medyczne w zamojskich księgach miejskich, Archiwum Historii Medycyny, 1962, XXV, t. 1.

Rychlikowa I., Losy fortun magnackich w Galicji 1772–1815, „Kwartalnik Historyczny” R. 95, z. 3, Warszawa 1989.

Rzemieniuk F., Unickie szkoły początkowe w Królestwie Polskim i w Galicji 1772–1914, Lublin 1991.

Sawa B., Zamość 1772–1866, t. I, Zamość 2018.

Schemenatismus derer Konigreichen Galizien und Lodomerien, Lwów, za lata 1789–1809.

Schematismus czyli imiona y nazwiska dignitarzow i urzędnikow I.C.K.A Mości w królestwach Galicyi y Lodomeryi zostających, Lwów, za lata 1780–1781.

Schnur-Pepłowski S., Z przeszłości Galicyi 1772–1862, Lwów 1895.

Stan kościołów cerkiew y wszelkich budynków księżych tak mieszkalnych jako y funduszowych w Ordynacyi Zamoyskiey znajdujących się w roku 1808 opisanych.

Stopniak F., Dzieje Kapituły Zamojskiej, Lublin 1962.

Szumowski W., Galicja pod względem medycznym. Za Jędrzeja Krupińskiego pierwszego protomedyka 1772–1783, Lwów 1907.

Tokarz W., Galicya w początkach ery józefińskiej w świetle ankiety urzędowej z roku 1783, Kraków 1909.

Wspomnienia jenerała Klemensa Kołaczkowskiego, Księga I, Kraków 1898.

Królestwa Galicyi i Lodomeryi w roku 1786, Lwów 1858.

Militar Almanach, Wien, za lata 1790–1808.

Wawel-Louis J., Okruchy historyczne zbierane po dawnych aktach, archiwach i dziennikach, Kraków 1898.