Terror Armii Czerwonej i NKWD  na ziemiach polskich w latach 1944-1945

Mirosław Golon

doi:10.56583/frp.1445

Data publikacji : 2019-12-30

Nr 10/11 (2019)

Terror Armii Czerwonej i NKWD na ziemiach polskich w latach 1944-1945

Mirosław Golon

DOI: https://doi.org/10.56583/frp.1445

Abstrakt

In 1944-45 as a result of Soviet military victories the German occupation of Polish lands ended. The Red Army, which also included NKVD and AC Smiersz counterintelligence units, did not restore independence. The eastern part of Poland was again incorporated into the Soviet Union, and on the remaining territory, enlarged by a part of German lands, Stalin created a dependent communist People’s Poland. To this end, the Red Army and Soviet police formations carried out huge repressive actions against the Polish population, especially against the independence underground with the Home Army at the forefront. The symbol of this repression was, among others, the fate of the leading military leaders of the Polish underground: General Leopold Okulicki murdered in December 1946 in Moscow and General August Fieldorf, who was imprisoned in NKVD camps for over two and a half years and was murdered by the Polish communists in February 1953. Also a leading Polish civilian politician, Deputy Prime Minister of the Polish government Jan Jankowski was abducted by NKVD officers commanded by Ivan Sierov from Warsaw in March 1945, he died in
a Soviet prison in 1953.

Słowa kluczowe:

Armia Czerwona, Armia Krajowa, NKWD, Kontrwywiad Smiersz, II wojna światowa, opór zbrojny, zbrodnie wojenne, gwałty, demontaże, rabunek, represje polityczne, Leopold Okulicki, August Fieldorf, Ławrientij Beria, Iwan Sierow, Józef Stalin

Inne teksty tego samego autora

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf.

Zasady cytowania

Golon, M. (2019). Terror Armii Czerwonej i NKWD na ziemiach polskich w latach 1944-1945. Fides, Ratio Et Patria. Studia Toruńskie, (10/11), 70–98. https://doi.org/10.56583/frp.1445

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Akcje oddziałów „Zapory” w tajnych raportach UB – MO, do druku przygotował H. Pająk, Lublin 1996.

Białostocczyzna 1944-1945 w dokumentach podziemia i oficjalnych władz, opr. J. Kułak, (seria: Dokumenty do dziejów PRL, zeszyt 10, wyd. ISP PAN).

Katyń. Dokumenty zbrodni, t. 2, Zagłada. Marzec – czerwiec 1940, red. W. Majerski, B. Woszczyński, N. Lebiediewa, S. Mironienko, W. Gusaczenko, L. Dwojnych i in., Warszawa 1998.

Proces szesnastu. Dokumenty NKWD, przedmowa, wybór dokumentów i ilustracji, indeks nazwisk W. Strzałkowski, nota edytorska, opracowanie dokumentów, noty biograficzne oskarżonych, przypisy i bibliografia A. Chmielarz i A. K. Kunert, Warszawa 1995.

Represje NKWD wobec żołnierzy podziemnego Państwa Polskiego w latach 1944-45, tom I, wybór źródeł, Siedlce 1995.

Teczka specjalna J. W. Stalina. Raporty NKWD z Polski 1944-1945, wyb. i oprac. T. Cariewskaja, A. Chmielarz, A. Paczkowski, E. Rosowska, S. Rudnicki, Warszawa 1998.

Wielki głód na Ukrainie 1932-1933 (seria wydawnicza: Polska i Ukraina w latach trzydziestych – czterdziestych XX wieku, t. 7), Warszawa – Kijów 2008.

Wojsko Polskie na Froncie Wschodnim 1943-1945. Wybór materiałów źródłowych, wyb. i oprac. C. Grzelak, H. Stańczyk, S. Zwoliński, Warszawa 1994.

Ziemie Wschodnie. Raporty Biura Wschodniego Delegatury Rządu na Kraj 1943-1944, wyb. i oprac. M. Adamczyk, J. Gmitruk, A. Koseski, Warszawa – Pułtusk 2005.

Aptekar P., Walka Wojsk Wewnętrznych NKWD z polskim podziemiem, w: NKWD o Polsce i Polakach. Rekonesans archiwalny, pod red. W. Materskiego i A. Paczkowskiego, Warszawa 1996.

V. J. Birstein, Smiersz. Tajna broń Stalina. Sowiecki kontrwywiad wojskowy podczas II wojny światowej, Kraków 2013.

Boradyn Z., Rozbrojenie, „Karta”, nr 16 (1995), s. 127-134. DOI: https://doi.org/10.3109/13816819509059972

Ciesielski S., Polityka represyjna w ZSRR w latach II wojny światowej, Toruń 2014.

Ciesielski S., G. Hryciuk, A. Srebrakowski, Masowe deportacje radzieckie w okresie II wojny światowej, Wrocław 1993.

Dębski S., Między Berlinem a Moskwą. Stosunki niemiecko-sowieckie 1939-1941, Warszawa 2003.

Duraczyński E., Generał Iwanow zaprasza. Przywódcy podziemnego państwa polskiego przed sądem moskiewskim, Warszawa 1989.

Filip K., Wojska sowieckie w Sopocie w 1945 roku, w: s. 64-112 oraz D. Czerwiński, Wojska sowieckie w powiecie gdańskim 1945-1947, w: Armia Czerwona/Radziecka w Polsce w latach 1944-1993. Studia i szkice, red. K. Filip i M. Golon, Borne-Sulinowo – Bydgoszcz – Gdańsk 2014.

Golik D., „Nie jesteśmy żadną bandą”, „Biuletyn IPN”, nr 3(172), marzec 2020, s. 3-11.

Golon M., Polityka radzieckich władz wojskowych i policyjnych na Pomorzu Nadwiślańskim w latach 1945-1947, Toruń 2001.

Golon M., Północna Grupa Wojsk Armii Radzieckiej w Polsce w latach 1945-1956. Okupant w roli sojusznika, „Czasy Nowożytne”, t. VI, Toruń 1999, s. 37-115.

Gontarczyk P., Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy 1941-1944, Warszawa 2003.

Grabowski W., Raport. Straty ludzkie poniesione przez Polskę w latach 1939-1945, w: Polska 1939-1945. Straty osobowe i ofiary represji pod dwiema okupacjami, pod red. W. Materskiego i T. Szaroty, Warszawa 2009.

Gross R., Przemiany gospodarcze wsi na Warmii i Mazurach w latach 1945-1956, Olsztyn 2019. DOI: https://doi.org/10.31648/ep.2441

Haszyńska S., Działalność Wojsk Wewnętrznych NKWD wobec podziemia antykomunistycznego w Wielkopolsce w latach 1945-1946, w: Wrogowie, sojusznicy, towarzysze broni. Polsko-rosyjskie stosunki wojskowe w pierwszej połowie XX wieku, pod red. J. Wojtkowiaka, Poznań 2013, s. 297-307.

Iwanow M., Pierwszy naród ukarany. Polacy w Związku Radzieckim 1921-1939, Warszawa – Wrocław 1991, s. 324-378.

Jakimek-Zapart E., Sny wstaną … Grypsy Łukasza Cieplińskiego z celi śmierci, Warszawa 2020.

Kalisz M., Rzeszowska Golgota, „Biuletyn IPN”, nr 4 (2009) s. 81-86.

Kimball W. F., Roosevelt, Churchill i II wojna światowa, Warszawa 1999.

Knight A., Beria. Prawa ręka Stalina, Warszawa 1996.

Kołakowski P., Pretorianie Stalina. Sowieckie służby bezpieczeństwa i wywiadu na ziemiach polskich 1939-1945, Warszawa 2010.

Kondusza W., Mała Moskwa. Rzecz o radzieckiej dzielnicy, Legnica 2015.

Korkuć M., Szarek J., Szubarczyk P., Wieliczko-Szarkowa J., W cieniu czerwonej gwiazdy. Zbrodnie sowieckie na Polakach (1917-1956), Kraków 2010.

Kornat M., Polska 1939 roku wobec paktu Ribbentrop-Mołotow. Problem zbliżenia niemiecko-sowieckiego w polityce zagranicznej II Rzeczypospolitej, Warszawa 2002, s. 508.

Kowalczyk E., Działalność Związku Patriotów Polskich na Wileńszczyźnie 1944-1946, Warszawa 2010.

Kowalski L., Krótsze ramię Moskwy. Historia kontrwywiadu wojskowego PRL, Warszawa 2017.

Laar M., Wojna w lesie. Walka Estończyków o przetrwanie 1944-1945, Kraków 2008.

Łabuszewski T., 5 Brygada Wileńska AK na Pomorzu, Warmii i Mazurach 1945-1947, Warszawa 2017.

Łuczak C., Polska i Polacy w drugiej wojnie światowej, seria: Polska. Dzieje narodu, państwa i kultury, pod red. J. Topolskiego, tom V, Poznań 1993.

Maciejowska A., Przerwane życiorysy – Obława Augustowska, lipiec 1945 r., Białystok 2010.

Merridale C., Wojna Iwana. Armia Czerwona 1939-1945, Poznań 2007.

Motyka G., Od rzezi wołyńskiej do akcji ‘Wisła’. Konflikt polsko-ukraiński 1943-1947, Kraków 2012.

Motyka G., Na białych Polaków obława. Wojska NKWD w walce z polskim podziemiem 1944-1953, Kraków 2014.

Musiał B., Wojna Stalina, 1939-1945: grabież, terror, demontaże, Poznań 2012.

NKWD o polskim podziemiu 1944-1948. Konspiracja polska na Nowogródczyźnie i Grodzieńszczyźnie, red. T. Strzembosz, opr. A. Chmielarz, K. Krajewski, T. Łabuszewski, H. Piskunowicz, Warszawa 1997.

„Operacja antypolska”, Warszawa 2018 (N. Pietrow, ‘Operacja polska’ 1937-1938 na tle mechanizmów wielkiego terroru. Próba zrozumienia, rozmowa z H. Głębockim (s. 4 -15); N. Iwanow, Operacja polska NKWD 1937-1938 (s. 16-40) oraz T. Sommer, To było ludobójstwo popełnione na Polakach a nie ‘operacja polska’ (s. 42-47).

Overy R., Krew na śniegu. Rosja w II wojnie światowej, Wrocław 2009.

Paczkowski A., Polacy pod obcą i własną przemocą, w: S. Courtois, N. Werth, J-L. Panne, A. Paczkowski, K. Bartosek, J-L. Margolin, Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, Warszawa 1997.

Pietrow N., Psy Stalina, Warszawa 2011.

Pietrow N., Stalinowski kat Polski Iwan Sierow, Warszawa 2013.

Popiński K., Kokurin A., Gurianow A., Drogi śmierci, Ewakuacja więzień sowieckich z Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej w czerwcu i lipcu 1941, Warszawa 1995.

Powiat Ostrów Mazowiecka w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych (seria: Mazowsze i Podlasie w ogniu), pod red. K. Krajewskiego, Warszawa 2016.

Powiat Siedlce w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych (seria: Mazowsze i Podlasie w ogniu 1944-1956, t. 4, Warszawa 2012.

Przewoźnik A., Adamska J., Katyń. Zbrodnia, prawda, pamięć, Warszawa 2010.

Remnick D., Grobowiec Lenina. Ostatnie radzieckiego imperium, Warszawa 1997.

Service R., Towarzysze. Komunizm od początku do upadku. Historia zbrodniczej ideologii, Kraków 2008.

Smoleń M., Stracone dekady. Historia ZSRR 1917-1991, Warszawa – Kraków 1994.

Smaga J., Rosja w 20 stuleciu, Kraków 2002.

Sokołow B., Rokossowski, Poznań 2014.

Sowa A. L., Historia polityczna Polski 1944-1991, Kraków 2011.

Spahr W. J., Generałowie Stalina, Warszawa 2001.

Stafford D., Ostatni rozdział 1945. Zwycięstwo, odwet, wyzwolenie, Warszawa 2007.

Szarota T., Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne, Warszawa 2010.

Sznol S., Herosi, gangsterzy i konformiści, Warszawa 2004.

Szoszon R., „Nie ruszaj radzieckiego pomnika”, „Rzeczpospolita”, 14 IV 2020, s. A7.

Sztama P., Generał August Emil Fieldorf. Biografia wojskowa, Warszawa 2016.

Tarka K., Jeden z wyklętych. Generał Aleksander Krzyżanowski „Wilk”. Komendant Okręgu Wileńskiego ZWZ-AK, Warszawa 2000.

Tebinka J., Polityka brytyjska wobec problemu granicy polsko-radzieckiej 1939-1945, Warszawa 1998.

Techman R., Armia radziecka w gospodarce morskiej Pomorza Zachodniego w latach 1945-1956, Poznań 2003.

Tkaczew W., Powstanie i działalność organów Informacji Wojska Polskiego w latach 1943-1948. Kontrwywiad wojskowy, Warszawa 1994.

Wojna o wszystko. Opowieść o wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920, red. W. Sienkiewicz, autorzy: J. Cisek, A. Smoliński, W. Rezmer, Z. Karpus, M. Klimecki, T. Grzegorczyk, H. Szczechowicz, Warszawa 2010.

Wojtkowiak J., Polacy i Litwini oficerowie Armii Czerwonej w latach 1922-1941. Słownik biograficzny, Warszawa 2015.

Wolsza T., Obozy i miejsca odosobnienia w systemie więziennictwa polskiego w latach 1944-1958, w: Represje sowieckie wobec narodów Europy 1944-1956, pod red. D. Roguta i A. Adamczyka, Zelów 2005.

Wołkonowski J., Zdrada nad Naroczą, „Karta” 1994, nr 13.

Zawodny J. K., Katyń, Lublin – Paryż 1989.

Zbrodnia katyńska. W kręgu prawdy i kłamstwa, pod red. S. Kalbarczyka, Warszawa 2010.

Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość na Lubelszczyźnie w latach 1944-1947 w opracowaniach funkcjonariuszy MSW, pod red. P. Mirskiego i J. Twardowskiego, Lublin 2002.

Zygmuntowicz J., Niechciani goście … Stosunki polsko-rosyjskie podczas wycofywania Północnej Grupy Wojsk, Toruń 2007.

Żebrowski L., Działalność tzw. band pozorowanych jako metoda zwalczania podziemia niepodległościowego w latach 1944-1947, w: R, Backer, ks. J. Maj, T. Ochinowski, L. Żebrowski, J. Żaryn, M. Zaborski, A. Zybertowicz, R. Stobiecki, P. Hubner, J. Connelly, Ukryte

oblicze systemu komunistycznego. U źródeł zła …, Warszawa 1997.

Лурье В. М., Кочик В. Я., ГРУ. Дела и люди, Москва 2003.

Национальная политика в странах формирующегося советского блока, ред. В. В. Марьина, Москва 2004.

Жуков Ю. Н., Тайны Кремля. Сталин, Молотов, Берия, Маленков, Москва 2000.