Pomniki Niepodległości w Toruniu –  odzyskanej w 1920 i „rozstrzelanej” w 1939 roku. Refleksje historyczne  z perspektywy stulecia: 1920-2020

Mirosław Golon

doi:10.56583/frp.756

Data publikacji : 2020-12-30

Nr 13 (2020)

Pomniki Niepodległości w Toruniu – odzyskanej w 1920 i „rozstrzelanej” w 1939 roku. Refleksje historyczne z perspektywy stulecia: 1920-2020

Mirosław Golon

https://orcid.org/0000-0002-7443-2063

DOI: https://doi.org/10.56583/frp.756

Abstrakt

January 2020 marked the hundredth anniversary of Toruń’s return to Poland after more than 120 years of annexation. This extremely important event was commemorated in various forms around the city. In addition, care has been taken to commemorate events more widely related to the restoration of independence, the reconstruction of the state, or important military events. Apart from memorials in cemeteries, the most important role was played by monuments dedicated to important political figures who contributed to the reconstruction of the free state. The first monuments were created as early as the interwar period, but during the Second World War they were destroyed by the German occupants, and the post-war Communist authorities were for several decades not interested, in either rebuilding them or erecting new monuments that would refer to the memory of 1920. The article deals with the issue of permanent commemorations in Toruń dedicated mainly to four outstanding figures: the first Pomeranian Voivode Stefan Łaszewski (1864-1924), the Chief of State, Marshal Józef Piłsudski (1867-1935); General Józef Haller (1873-1960) and the last Pomeranian Voivode before the war, and later the President of the Republic of Poland in exile Władysław Raczkiewicz (1885-1947). In addition, attention was drawn to two monuments dedicated to the events and at the same time to groups of figures: a monument to the soldiers of so called balloon troops killed in the war with the Bolsheviks in 1920 and a monument to several hundred victims of German crimes in 1939 in the Barbarka Forest, where many meritorious Poles died in 1920.

Słowa kluczowe:

Józef Piłsudski, Władysław Raczkiewicz, Józefa Haller, Stefan Łaszewski, pomniki, polityka historyczna, Toruń w XX wieku, wojska balonowe, Zbrodnia Pomorska 1939 roku

Inne teksty tego samego autora

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf.

Zasady cytowania

Golon, M. (2020). Pomniki Niepodległości w Toruniu – odzyskanej w 1920 i „rozstrzelanej” w 1939 roku. Refleksje historyczne z perspektywy stulecia: 1920-2020. Fides, Ratio Et Patria. Studia Toruńskie, (13), 151–172. https://doi.org/10.56583/frp.756

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Bełkot Jan, Gros Eugeniusz (1878-1947), w: Toruński Słownik Biograficzny, t. II, Toruń 2000, s. 105-107.

Bełkot Jan, Julian Fałat (1853-1929), Toruński Słownik Biograficzny, t. I, Toruń 1998, s. 96-98.

Birecki P., Bramy triumfalne i powitanie wojsk polskich w Toruniu w 1920 roku jako preludium zmian ikonosfery miasta w okresie międzywojennym, „Rocznik Toruński”, 2019, t. 46, s. 355-391.

Ceran T., Teka Edukacyjna IPN: Zbrodnia Pomorska 1939, Bydgoszcz-Gdańsk-Warszawa 2019.

Ceran Tomasz, Izabela Mazanowska, Monika Tomkiewicz, Zbrodnia Pomorska 1939, Warszawa 2018.

Ciesielska K., Helena Piskorska (1895-1973), w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 3, L-P, Gdańsk 1995, s. 432-434.

Cieśla A., Wybrane z przeszłości w przyszłość, Toruń 2020.

Co widzą toruńskie Anioły? Raport z okazji stulecia powrotu do Macierzy 1920-2020, tekst i opracowanie Lidia Smętek, fotografie Włodzimierz Werner, Andy Hess i in., Toruń 2019.

Czarnecka D., „Pomniki wdzięczności” Armii Czerwonej w Polsce Ludowej i w III Rzeczypospolitej, Warszawa 2015.

Golon M., Hitlerowska zemsta za plebiscyt. Polscy działacze narodowi w Prusach Wschodnich w latach 1918–1939/1945. Wybrane sylwetki, w: Polacy w Prusach Wschodnich i Zachodnich w latach 1918-1920, Elbląg 2019, pod red. Wojciecha Zawadzkiego, s. 324-360.

Golon M., Julian Nowicki (1910-1936), Toruński Słownik Biograficzny, t. II, Toruń 2000, s. 179-182.

Golon M., Obchody rocznic odzyskania niepodległości na Pomorzu od lat dwudziestych do dziewięćdziesiątych, w: Drogi do Niepodległości, Ziemie polskie w dobie odbudowy Państwa Polskiego, Studia pod red.. M. Wojciechowskiego i Zbigniewa Karpusa, Toruń 2003, s. 219-231.

Golon Mirosław Powstanie pomnika wdzięczności Armii Czerwonej w Toruniu w 1946 r., „Rocznik Toruński”, t. 30, 2003, s. 161-181.

Grochowina S., Rozynkowski W., Barbarka. Miejsce kultu, męczeństwa i pamięci, Toruń 2019.

Grochowina S., Sziling J., Barbarka. Miejsce niemieckich egzekucji Polaków z Torunia i okolic (październik-grudzień 1939), Toruń 2009.

Kłaczkow J., Polskie Pomorze czy Prusy Zachodnie? Kwestia przynależności państwowej regionu w latach 1918-1920, „Rocznik Toruński”, 2019, t. 46 (Numer specjalny), s. 21-24.

Korpalska W., Raczkiewicz Władysław (1885-1947), w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 4, R-Ż.

Kaczmarski K., Muszyński W., Sierchuła R., Generał Józef Haller 1873-1960, Warszawa 2017.

Kuty P. K., Leon Czarliński (1899-1939), Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. I, A-F, pod red. Stanisława Gierszewskiego, Gdańsk 1992, s. 267-268.

Londyńska reduta. Władysław Raczkiewicz (1885-1947), red. J. Kłaczkow, M. Golon, K. Kania, Zbigniew Girzyński, Toruń 2017.

Mansfeld B., Sztuka, w: Historia Pomorza, t. V (1918-1939), Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. II, Polityka i kultura, red. Szczepan Wierzchosławski i Przemysław Olstowski, Toruń 2018, s. 364.

Moskała K., Supruniuk M., Władysław Raczkiewicz 1885-1947. Prezydent RP na uchodźstwie. Biografia faktograficzna, Warszawa 2020.

Nieznany bohater – opowieść o Gerardzie Pająkowskim, spisały G. Ciechanowska-Szczupak, E. Olszewska, E. Pińska, „Gazeta Pomorska”, 23.05.2019.

Olstowski P., Obóz pomajowy w województwie pomorskim w latach 1926-1939, Warszawa 2008.

Olstowski P., Organizacja Wojskowa Pomorza (1918-1920), „Rocznik Toruński”, 2019, t. 46, s. 113-161.

Orłowski M., Opowieść o toruńskich pomnikach patriotycznych z lat 1920-1939. Rok po roku, „Fides, Ratio et Patria. Studia Toruńskie”, tom 8, 2018 (Polska 1918. Stulecie odzyskania Niepodległości), s. 144-184.

Pepliński W., Jan Brejski (1863-1964), Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. I, A-F, pod red. S. Gierszewskiego, Gdańsk 1992, s. 159-160.

Polak W., Dni protestu. Wydarzenia 1 i 3 maja 1982 roku w Toruniu, Toruń 2004;

Pomorscy ojcowie niepodległości. Historia i pamięć, pod red. Krzysztofa Drażby, Gdańsk 2019.

Przybyszewski K., Leon Szuman (1852-1920), w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, pod red. Stanisława Gierszewskiego, tom IV, R-Ż, Gdańsk 1997, s. 325-327;

Przybyszewski K., Ossowski Paweł (1878-1939), Toruński Słownik Biograficzny, t. 2, Toruń 2000.

Przybyszewski K., Stefan Łaszewski (1862-1924), w: Toruński Słownik Biograficzny, t. 1, Toruń 1998, s. 162-165.

Rezmer W., Garnizon Torunia w latach 1920-1939, w: Historia Torunia, pod red. Mariana Biskupa, t. III, cz. II, W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920-1945), s. 244-248.

Roguski K., Przynieśli upragnioną wolność. Generał Józef Haller, Błękitna Armia i ziemia pomorska, w: Ludzie wolności w regionie kujawsko-pomorskim, pod red. Michała Białkowskiego, Zdzisława Biegańskiego, Wojciecha Polaka, Toruń 2014.

Rozstrzelana Niepodległość. Ofiary zbrodni pomorskiej 1939, Materiały XXIX sesji naukowej w Toruniu z 22 listopada 2019 roku, pod red. Tomasza Cerana, Toruń 2020.

Rozynkowski W., Jezuicki opis wydarzeń w Toruniu w dniu 3 maja 1982 roku, w: Loyola u Kopernika. Jezuici w Toruniu w latach 1945-2015, pod red. Krzysztofa Dorosza SJ i Waldemara Rozynkowskiego, Toruń 2016, s. 303-313.

Salmonowicz S., Podziały terytorialne i organizacja administracji w województwie pomorskim, w: Historia Pomorza, t. V (1918-1939), Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. 1. Ustrój, społeczeństwo i gospodarka, red. Szczepan Wierzchosławski i Przemysław Olstowski, Toruń 2018.

Smoliński A., Skład oraz przekrój społeczny oddziałów Frontu Pomorskiego wkraczających na Pomorze w styczniu i lutym 1920 r., „Rocznik Toruński”, 2019, t. 46, s. 283-354.

W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920-1945), opracowali: E. Alabrudzińska, J. Bełkot, B. Mansfeld, M. Niedzielska, P. Olstowski, W. Rezmer, A. Smoliński, H. Stańczyk, R. Sudziński, J. Sziling, M. Wojciechowski, Przejęcie Torunia przez władze polskie w styczniu 1920 roku, w: Historia Torunia, pod red. Mariana Biskupa, t. III, cz. II, Toruń 2006, s. 9-10.

W krwawem polu srebrne ptaszę …”. Powstanie styczniowe na Pomorzu i Kujawach, pod red. Wojciecha Polaka i Michała Białkowskiego, Toruń 2013.

Wapiński R., Życie polityczne Pomorza w latach 1939-1920, Warszawa – Wrocław - Toruń 1983.

Wojciechowski M., Steinborn Otton (1868-1936), w: Toruński Słownik Biograficzny, t. 4, Toruń 2004, s. 236-238.

Wojciechowski M., Powrót Pomorza do Polski. 1918-1920, Warszawa – Poznań – Toruń 1981. Wojciechowski M., Powrót Torunia do Polski w 1920 roku, „Rocznik Toruński”, 1971, t. 5, s. 5-28.

Wojciechowski M., Życie polityczne Torunia w latach 1939-1920, w: Historia Torunia, t. III, pod red. Mariana Biskupa, t. III, cz. II, Toruń 2006, s. 186-187.