Ks. Edward Nitka – animator społeczności lokalnej i sztuki ludowej

Beata Cyboran

doi:10.36578/BP.2025.10.28

Data publikacji : 23-05-2025

Tom 10 Nr 1 (2025)

Ks. Edward Nitka – animator społeczności lokalnej i sztuki ludowej

Beata Cyboran

https://orcid.org/0000-0003-4138-5034

DOI: https://doi.org/10.36578/BP.2025.10.28

Abstrakt

Prezentowany artykuł ukazuje dzieło księdza Edwarda Nitki, jakim był rozwój aktywności twórczej mieszkańców Paszyna. Praca duszpasterska w tej parafii zaowocowała bowiem powstaniem unikatowego ośrodka sztuki ludowej, w którym w szczytowym momencie tworzyło ponad 120 artystów nieprofesjonalnych. Zaangażowanie kapłana doprowadziło do odkrycia talentu rzeźbiarskiego wśród mieszkańców, który dzięki staraniom księdza Nitki rozwinął się na niespotykaną wcześniej skalę. Paszyn stał się w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku fenomenem zadziwiającym zarówno badaczy, jak i kolekcjonerów sztuki nieprofesjonalnej z Polski i zagranicy, a prace miejscowych twórców trafiły do licznych muzeów i kolekcji prywatnych. Ksiądz Nitka przez wiele lat dokumentował rozwój ruchu artystycznego w parafii prowadząc „Kronikę ekspozycji paszyńskiego talentu”, która stanowi obecnie cenne źródło wiedzy o tym ciekawym zjawisku. Dzięki charyzmie i zaangażowaniu duszpasterz stał się wzorem animatora lokalnej sztuki ludowej, a jego działalność możemy dziś analizować zarówno z perspektywy animacji kultury, jak i takich zjawisk w sztuce, jak Art Brut, czy arteterapia.

Słowa kluczowe:

ks. Edward Nitka, animacja społeczno-kulturalna, art brut, twórczość ludowa

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Cyboran, B. (2025). Ks. Edward Nitka – animator społeczności lokalnej i sztuki ludowej. Biografistyka Pedagogiczna, 10(1), 159–174. https://doi.org/10.36578/BP.2025.10.28

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Besnard P., Problematyka animacji społeczno-kulturalnej, w: Rozprawy o wychowaniu, red. M. Debesse, G. Mialaret, Warszawa 1988, t. 2, s. 361-369.

Bouillet A., Myśleć art brut. Sztuka naiwna, sztuka ludowa, sztuka nieprofesjonalna, w: Art Brut. Różnorodnie, red. J. Daszkiewicz, S. Rammer, Poznań 2018, s. 9-30.

„Cudze chwalicie – Paszyna nie znacie” – Muzeum Sztuki Ludowej w Paszynie, film zrealizowany w ramach konkursu ”Kocham Sądeckie„ przy wsparciu finansowym Starostwa Powiatowego w Nowym Sączu, realizacja: Krynica.TV, https://www.youtube.com/watch?v=aLRfKsyov0E, dostęp: 15.02.2025.

Cyboran B., Animacja w systemie zależności instytucjonalnych. Uwarunkowania rozwoju animacji społeczno-kulturalnej na tle polskiej polityki kulturalnej po 1989 roku, Kraków 2018.

Cyboran B., Knaś P., Różycka M., Animacja kultury. Między improwizacją a efektem mikrozmiany. Raport badawczy, Kraków 2024.

Dańko J., Jak rzeźby Wojtkowe dały początek muzeum sztuki ludowej w Paszynie. O niezwykłym muzeum opowiada proboszcz Krzysztof Smoroński, https://plus.gazetakrakowska.pl/jak-rzezby-wojtkowe-daly-poczatek-muzeum-sztuki-ludowej-w-paszynie-o-niezwyklym-muzeum-opowiada-proboszcz-krzysztof-smoronski/ar/c1-17439541, dostęp: 20.02.2025.

Idzikowski B., Interdyscyplinarne konteksty animacji kultury, „Rocznik Lubuski”, 38 (2012) cz. 2, s. 159.

Jackowski A., Mit sztuki poza kulturą. Art Brut, „Polska Sztuka Ludowa – Konteksty”, 48 (1994) nr 3-4, s. 59-70.

Jackowski A., O pobożności ludowej i nie tylko… Z prof. Aleksandrem Jackowskim rozmawiają Adam Dobrzyński OP i Wojciech Dudzik OP, „Teofil. Pismo Kolegium Filozoficzno-Teologicznego Dominikanów”, 2 (2005) s. 15-29.

Jedlewska B., Animator kultury – zawód przyszłości, w: Animacja społeczno-kulturalna wobec przemian cywilizacyjnych. Animacja-animator i jego kształcenie, red. K. Hrycyk, Wrocław 2000, s. 31-40.

Jedlewska B., Zawód animatora i menedżera kultury w Polsce: geneza i aktualny status, problemy kształcenia i nowe perspektywy-wprowadzenie, w: Akademickie kształcenie animatorów i menedżerów kultury w Polsce, red. B. Jedlewska, Lublin 2006, s. 7-16.

Kołodziejski L., Pamięci ks. Edwarda Nitki, „Kurier Borzęciński. Pismo społeczno-kulturalne”, 2 (2013) s. 68-70.

Kopczyńska M., Animacja społeczno-kulturalna, Warszawa 1993.

Kroh A, Droździk P., Fenomen paszyński, Klęczany 2018.

Kroh A., Edward Nitka, w: Etnoznawcy. Portal wiedzy o dorobku polskiej etnografii, red. K. Ceklarz, A. W. Brzezińska, J. Koźmińska, D. Kasprzyk, https://etnoznawcy.pl/biogram/edward-nitka/, dostęp: 03.02.2025.

Kroh A., Paszyn po siedemnastu latach, „Polska Sztuka Ludowa – Konteksty”, 43 (1989) nr 3, s. 171-173.

Kroh A., Paszyński ośrodek plastyki ludowej, „Polska Sztuka Ludowa – Konteksty”, 29 (1975) nr 1–2, s. 95-104.

Kroh A., Współczesna rzeźba ludowa Karpat Polskich, Wrocław 1979.

Księdza Nitki ekspozycja paszyńskiego talentu, film, reż. J. Hołda, J. Kurzeja, https://www.youtube.com/watch?v=URonb3oShhs, dostęp w dniu 04.02.2025.

Kurzeja-Świątek M., Nitka Edward. Materiały do słownika biograficznego Małopolski, https://www.malopolska.org/images/pliki/roczniki/rm_15_2013/rm_15_2013_p26.pdf, dostęp: 23.01.2025.

Lewartowicz U., Role animatora kultury, w: D. Kubinowski, U. Lewartowicz, Animacja kultury w perspektywie pedagogicznej. Studia i szkice, Kraków 2018, s. 107–120.

Mokijewska E. P., Wpływ emocji na twórczość nieprofesjonalną. Przypadek Marii Wnęk, w: Interdyscyplinarne spojrzenie na sztukę i kulturę – inspiracje i badania, red. P. Pomajda, I. Mołdoch-Mendoń, Lublin 2023, s. 60-74.

Skrzypczak B., Metoda animacji społecznej – zasadnicze aspekty praktyki edukacyjnej, w: Edukacja i animacja społeczna w środowisku lokalnym, red. W. Theiss, B. Skrzypczak, Warszawa 2006, s. 71-90.

Stasiek-Harabin J., Fenomen Paszyński, czyli o wyjątkowym zjawisku w polskiej sztuce ludowej, https://www.laminerva.pl/2021/09/fenomen-paszynski.html, dostęp: 09.02.2025.

Szczebak W., Muzea parafialne i klasztorne na przykładzie Diecezji Tarnowskiej, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 85 (2006) s. 77-88.

Wolanin Z., Skarby z Paszyna - dziedzictwo księdza Edwarda Nitki, https://mcksokol.pl/wystawa/skarby-z-paszyna-dziedzictwo-ksiedza-edwarda-nitki, dostęp: 10.02.2025.