Dzieciństwo w świetle pamiętników kresowych ziemian w zbiorach Biblioteki Narodowej i Biblioteki Jagiellońskiej

Joanna Falkowska

doi:10.36578/BP.2025.10.01

Data publikacji : 20-11-2025

Tom 10 Nr 2 (2025)

Dzieciństwo w świetle pamiętników kresowych ziemian w zbiorach Biblioteki Narodowej i Biblioteki Jagiellońskiej

Joanna Falkowska

https://orcid.org/0000-0002-6895-3014

DOI: https://doi.org/10.36578/BP.2025.10.01

Abstrakt

Głównym celem artykułu jest próba zwrócenia uwagi na interesujące źródła pamiętnikarskie, a więc typ dokumentu o charakterze bezpośrednim, które mogą stanowić przyczynek do dyskusji o tym, jakie miejsce we wspomnieniach kresowych ziemian z początku XX w. zajmuje ich dzieciństwo. Analizie poddano wybrane pamiętniki polskich ziemian pochodzących z Kresów Wschodnich, zgromadzone w postaci rękopisów w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej oraz Biblioteki Narodowej. W pamiętnikach ziemian, którzy urodzili się i wychowali na Kresach, bądź związani byli z tym obszarem poprzez więzy rodzinne, odnajdziemy wspomnienia dotyczące ich dzieciństwa i przeżycia związane z tym okresem. Pojawiają się w nich rozważania dotyczące: rodziny, jej członków i ich wychowawczego wpływu, relacji z rodzeństwem i rówieśnikami, nauki domowej i szkolnej, zabaw, zabawek i czasu wolnego, czy wreszcie choroby i śmierci najbliższych. Z pewnością są to źródła ważne i interesujące z punktu widzenia badań poświęconych dziejom świadomości narodowej, społecznej, politycznej bądź z punktu widzenia badań nad kształtowaniem się „typów mentalnych” Polaków z różnych zaborów.

Słowa kluczowe:

dzieciństwo, Kresy Wschodnie, ziemiaństwo, pamiętniki, wychowanie

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Falkowska, J. (2025). Dzieciństwo w świetle pamiętników kresowych ziemian w zbiorach Biblioteki Narodowej i Biblioteki Jagiellońskiej. Biografistyka Pedagogiczna, 10(2), 17–41. https://doi.org/10.36578/BP.2025.10.01

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Źródła pamiętnikarskie

Biblioteka Narodowa

Domański Z.,Wspomnienia z lat 1892 – ok. 1950, sygn. 9215-9216.

Chorzewski J., Wspomnienia z dawnych lat, sygn. 12678.

Ciszewska C. z Tołłoczków, Gawęda о tym co było, sygn. 10561.

Korewa T., Życiorys poszerzony, sygn. 13215.

Łoskiewicz-Paszkowicz M., Wspomnienia, sygn. 7929.

Mańkowski Piotr, Pamiętniki, sygn. IV.97811.

Świacka M. z Donimirskich, Moje życie, sygn. 11063.

Biblioteka Jagiellońska

Brochacki A., Na przełomie dwóch epok. Zapiski obszarnika, t. 1–3, sygn. 9874, 9875, 9876.

Czerwijowska B., Wspomnienia, sygn. 9838.

Kurnatowska W., Na przełomie dwóch wieków. Wspomnienia kresowe niezidentyfikowanej ziemianki z Podola, sygn. 9827.III.

Małyszycka Z., Wspomnienia z życia na Polesiu przed pięćdziesięciu ośmiu laty, sygn. 6839.II.

Pawlikowska J., Moje wspomnienia, sygn. 11784.III.

Popławska S., Fragmenty przeżytych dni, sygn. 8883.III.

Opracowania

Bołdyrew A., Wzorce wychowania dzieci i młodzieży jako element integrujący kulturę życia rodzinnego polskiego ziemiaństwa w dobie zaborów, „Wychowanie w Rodzinie”, 2011, nr 1, s. 53–85.

Brzezinska A, Dzieciństwo i dorastanie: korzenie tożsamości osobistej i społecznej, w: Edukacja regionalna, red. A.W. Brzezinska, A. Hulewska, J. Słomska, Warszawa 2006, s. 47–77.

Dziecko i dzieciństwo. Wybrane konteksty badań, red. M. Nawrot-Borowska, D. Zając, Bydgoszcz 2017.

Eberhardt P., Polska ludność kresowa. Rodowód, liczebność, rozmieszczenie, Warszawa 1998.

https://kresy24.pl/kresowe-ziemianstwo-ostoja-patriotyzmu-i-walki-o-wolnosc-polski-i/, dostęp 30.04.2024.

Jakubiak K., Nawrot-Borowska M., Nauczanie domowe na ziemiach polskich doby zaborów – refleksja pedagogiczna i praktyka edukacyjna, w: Polityka społeczna w kontekście wychowania, edukacji i rynku pracy, red. M.A. Paszkowicz, K. Kochan, Zielona Góra 2020, s. 73–92.

Jurkowski R., W krzywym zwierciadle: próba krytycznego spojrzenia na ziemian kresowych przez pryzmat ich wspomnień i pamiętników, „Przegląd Wschodnioeuropejski”, 2011, nr 2, s. 15–34.

Kamolowa D., Pamiętniki i relacje w zbiorach rękopiśmiennych Biblioteki Narodowej, Warszawa 2015.

Karwińska A., Małe ojczyzny – między pamięcią a mitem. Przykład Kresów, w: Pamięć Kresów – Kresy w pamięci, red. B. Tracz, Katowice–Gliwice–Warszawa 2019.

Key E., Stulecie dziecka, tł. Iza Moszczeńska, Warszawa 2005.

Kolbuszewski J., Kresy jako kategoria aksjologiczna, „Przegląd Powszechny”, 1987, nr 11, s. 119–128.

Kolbuszewski J., Kresy, Wrocław 2005.

Łukasik J.M., Pamiętniki. W kręgu zainteresowań polskich badaczy. Historia – tradycja – kontynuacja, „Debata Edukacyjna”, 5 (2012) s. 55–63.

Między mitem a rzeczywistością. Kresy Wschodnie w XIX i XX wieku, red. A. Dawid, J. Lusek, Bytom–Opole 2017.

Nawrot-Borowska M., Nauczanie domowe na ziemiach polskich w II połowie XIX i początkach XX wieku – zapatrywania teoretyczne i praktyka, Bydgoszcz 2011.

Nicieja S.S., Historia i mitologia Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, 16 (2020) nr 3, s. 265–286.

Oleksy K., Życie codzienne polskiej rodziny ziemiańskiej w XIX wieku na podstawie wybranych pamiętników, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/180154, dostęp: 1.09.2023.

Podgórska E., Autobiografia jako źródło da historii wychowania, w: Metodologia w badaniach naukowych historii wychowania, red. T. Jałmużna, I. i G. Michalscy, Łódź 1993.

Rudnicki S., Ziemiaństwo, w: Społeczeństwo polskie w XX wieku, red. J. Żarnowski, Warszawa 2003, s. 205–257.

Rychlikowa I., Ziemiaństwo polskie 1789–1864. Zróżnicowanie społeczne, Warszawa 1983.

Sztachelska J., Pamiętnikarstwo. Z dziejów terminu i gatunku w XIX w., „Studia Podlaskie”, 21 (2013) s. 149–179.

Ustrzycki M., Ziemianie polscy na Kresach 1864–1914. Świat wartości i postaw, Kraków 2006.

Ziemiaństwo Polskie 1795–1945. Zbiór prac o dziejach warstwy i ludzi, red. J. Leskiewicz, Warszawa 1985.