Kult świętych a dobro państwa: Średniowieczny patriotyzm?

Anna Kowalska-Pietrzak

doi:10.36578/bp.2019.04.13

Data publikacji : 27-12-2019

Tom 4 Nr 1 (2019)

Kult świętych a dobro państwa

Anna Kowalska-Pietrzak

https://orcid.org/0000-0002-4116-4795

DOI: https://doi.org/10.36578/bp.2019.04.13

Średniowieczny patriotyzm?

Abstrakt

Patriotyzm narodził się w starożytności. Jego genezę wiąże się z kręgiem kultury antycznej, ale postawy patriotyczne występują także w Starym Testamencie. Uznaje się, że patriotyzm, w dzisiejszym rozumieniu, zaistniał dopiero w czasach formowania się narodów i państw narodowych. Jednak elity znały i rozumiały to pojęcie już wcześniej. Kronikarze używali pojęcia patria, w kontekście z którego wyraźnie wynikało, iż występuje ono jako kraj, z którym bohater opowieści jest złączony poczuciem miłości, troski o niego. B. Zientara uważał, iż do pogłębiania świadomości narodowej przyczyniał się zwłaszcza kult świętych państwowych, który trafiał do szerokich kręgów społecznych. Relikwie oraz przedmioty uznawane za własność świętych stawały się symbolami, skupiającymi kształtujące się uczucia religijne i narodowe. W ten sposób jedną z ról władców stawało się gromadzenie kolejnych relikwii, bo takie postępowanie mogło zapewnić państwu obfite łaski Boże.

Jak wynika z przeglądu źródeł i literatury przedmiotu, święci pełnili w okresie średniowiecza wiele kluczowych dla państwa ról. Ich relikwie były fundamentem ideowym wielu wspólnot politycznych, które współtworzyli. Ich wstawiennictwo u Boga i ich kult stawały się więc niemalże gwarancją budowania ładu i pomyślności państwa oraz jego mieszkańców. Kraj stawał się bezpieczniejszy, a w razie wojny mógł liczyć na wsparcie świętych patronów. W ten sposób kult świętych i modlitwę błagalną lub dziękczynną, zanoszoną za ich pośrednictwem do samego Boga, można uznać za jedną z form ówczesnego patriotyzmu.

Słowa kluczowe:

hagiografia, kult świętych, święci, średniowiecze, patriotyzm

Inne teksty tego samego autora

Anna Kowalska-Pietrzak, Wątki parenetyczne w polskiej hagiografii średniowiecznej , Biografistyka Pedagogiczna: Tom 6 Nr 2 (2021)
Anna Kowalska-Pietrzak, Wyobcowania i wykluczenia w dynastii Piastów jako czynnik polityczny , Biografistyka Pedagogiczna: Tom 1 Nr 1 (2016)

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Kowalska-Pietrzak, A. (2019). Kult świętych a dobro państwa: Średniowieczny patriotyzm?. Biografistyka Pedagogiczna, 4(1), 35–51. https://doi.org/10.36578/bp.2019.04.13

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Adamczewski B., „Kim ja jestem?” – Mojżesza droga do patriotyzmu, „Roczniki Teologiczne Warszawsko–Praskie”, 4 (2004–2008) s. 19–36.

Anonim zw. Gallem, Kronika polska, przeł. R. Grodecki, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1989.

Błuszkowski J., Stereotypy a tożsamość narodowa, Warszawa 2005.

Borkowska U., Polskie pielgrzymki Jagiellonów, w: Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, red. H. Manikowska, H. Zaremska, Warszawa 1995.

Borkowska U., Św. Stanisław w koncepcji historii narodowej Jana Długosza, „Znak”, 31 (1979) nr 4/5 (298/299).

Danielski W., Kult św. Wojciecha na ziemiach polskich w świetle przedtrydenckich ksiąg liturgicznych, Lublin 1997.

Dobosz J., Kazimierz II Sprawiedliwy, Poznań 2014, s. 248–253.

Ehrlich L., Paweł Włodkowic i Stanisław ze Skarbimierza, Warszawa 1954.

Gawlas S., „Verus heres”. Z badań nad świadomością polityczną obozu Władysława Łokietka na początku XIV w., „Kwartalnik Historyczny”, 14 (1988) z. 1.

Gawlas S., Społeczny zasięg polskiej świadomości narodowej w późnym średniowieczu: analiza mechanizmów zjawiska, „Przegląd Historyczny”, 72 (1981) z. 4.

Gawlas S., Stan badań nad polską świadomością narodową w średniowieczu, w: Państwo, naród, stany w świadomości wieków średnich. Pamięci Benedykta Zientary 1929–1983, Warszawa 1990, s. 149–194.

Gawlas S., Świadomość narodowa Jana Długosza, „Studia Źródłoznawcze”, 27 (1983).

Grodecki R., Powstanie polskiej świadomości narodowej na przełomie XIII i XIV w., „Przegląd Współczesny”, 52 (1935) s. 3–35.

Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, wyd. T. Zakrzewski, F. Piekosiński, t. 1, Poznań–Kraków 1877.

Kopeć J. J., Św. Stanisław, biskup krakowski, Pater Patriae, w tekstach liturgii średniowiecznej, w: Święty Stanisław w życiu Kościoła w Polsce. 750–lecie kanonizacji, red. A. A. Napiórkowski, Kraków 2003.

Kosellack R., Dzieje pojęć. Studia z semantyki i pragmatyki języka społeczno-politycznego, przeł. J. Merecki, W. Kunicki, Warszawa 2009.

Kronika Thietmara, przekł. M. Jedlicki, Kraków 2012.

Krzyżaniakowa J., Pojęcie państwa i narodu w „Rocznikach” Jana Długosza, w: Długossiana. Studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długosza, cz. 2, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne”, 76 (1985).

Labuda G., Kształtowanie się systemu państw i narodów europejskich, w: Narodziny średniowiecznej Europy, red. H. Samsonowicz, Warszawa 1999.

Labuda G., Św. Stanisław, biskup krakowski, patron Polski, Śladami zabójstwa – męczeństwa – kanonizacji, Poznań 2000.

Labuda G., Święty Wojciech biskup – męczennik, patron Polski. Czech i Węgier, Wrocław 2004.

Lisica J., Wiara w Jezusa wyzwaniem dla miłości ojczyzny, „Studia Gdańskie”, 34 (2014) s. 151–153.

Łucyszyn J., Polska tradycja tolerancji w kontekście kształtowania nowego społeczeństwa. Od Pawła Włodkowica do Jana Pawła II – recepcja polskiej myśli teologicznej i politycznej, Kraków 2014.

Maleczyński K., Bolesław III Krzywousty, Kraków 2010.

Manikowska H., Więź narodowa i państwowa, w: Kultura Polski średniowiecznej XIV–XV wieku, red. B. Geremek, Warszawa 1997.

Oblicza patriotyzmu, red. J. Sadowski, Kraków 2009.

Ostroróg J., Mowa wobec papieża Pawła II, w: Toć jest dziwne a nowe. Antologia literatury polskiego średniowiecza, oprac. A. Jelicz, Warszawa 1987.

Pauk M. R., Święci patroni a średniowieczne wspólnoty polityczne w Europie Środkowej, w: Sacrum. Obraz i funkcja w społeczeństwie średniowiecznym, red. A. Pieniądz-Skrzypczak, J. Pysiak, Warszawa 2005.

Pietras T., „Krwawy wilk z pastorałem”. Biskup krakowski Jan zwany Muskatą, Warszawa 2001.

Rosik S., Bolesław Krzywousty, Wrocław 2013.

Samsonowicz H., Własna ziemia, własny kraj, własna Europa, czyli o różnych formach patriotyzmu, „Studia Łomżyńskie”, 6 (1996) s. 41–45.

Starnawska M., Relikwie jako fundament ideowy wspólnoty w tradycji polskich przekazów średniowiecznych (św. św. Wojciech, Florian, Stanisław, Drzewo Krzyża Świętego na Łyścu), w: Sacrum. Obraz i funkcja w społeczeństwie średniowiecznym, red. A. Pieniądz-Skrzypczak, J. Pysiak, Warszawa 2005, s. 261–278.

Starnawska M., Świętych życie po życiu. Relikwie w kulturze religijnej na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 2008.

Starodawne polskiego prawa pomniki, wyd. A. Z. Helcel, t. 1, Kraków 1856.

Strzelczyk J., Apostołowie Europy, Warszawa 1997.

Szawiel T., Egzystencja patriotyzmu i rzeczywistość społeczna, w: Maski i twarze patriotyzmu, red. M. Karolczak, Kraków 2012, s. 29–32.

Świderska U., Patriotyzm polskiego rycerstwa i szlachty na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych, „Przegląd Zachodniopomorski”, 15 (2000).

Świderska U., Szlachta polska wobec Boga i ojczyzny, Poznań 2001.

Tomasz z Akwinu Św., Cnoty społeczne pokrewne sprawiedliwości, w: tenże, Suma teologiczna, t. 20, tłum. o. F. W. Bednarski, London 1972, Zagadnienie 101, art. 1, s. 8–9.

Walicki A., Naród, nacjonalizm, patriotyzm, wstęp A. Mencwel, Kraków 2009.

Wesołowska E. A., Paweł Włodkowic – współczesne znaczenie poglądów i dokonań, wyd. 2, Płock 2001.

Wielgus S., Polska średniowieczna doktryna ius gentium, Lublin 1996.

Wierzbicki A., Naród – państwo w polskiej myśli historycznej dwudziestolecia międzywojennego, Wrocław 1978.

Wincenty Mistrz (tzw. Kadłubek), Kronika polska, przeł. i oprac. B. Kürbis, Wrocław –Warszawa–Kraków 1992.

Wojciech-Masłowska G., „Amor patriae” – „Pro patria mori” i „Ornamentum patriae” w polskich źródłach narracyjnych XV wieku, w: Ars Historica. Prace z dziejów powszechnych i Polski, red. M. Biskup, Poznań 1976, s. 485–492.

Zientara B., Świadomość narodowa w Europie Zachodniej w średniowieczu. Powstanie i mechanizmy zjawiska, w: Państwo, naród, stany w świadomości wieków średnich. Pamięci Benedykta Zientary 1929–1983, Warszawa 1990.

Zientara B., Świt narodów europejskich. Powstanie świadomości narodowej na obszarze Europy pokarolińskiej, Warszawa 1985.

Zumthor P., Wilhelm Zdobywca, E. Bąkowska, Warszawa 1994.

Żmudzki P., Opisy bitew ukazujące wojowników gotowych przyjąć swój los (przykłady słowiańskie XI–XIII w.), w: Sacrum. Obraz i funkcja w społeczeństwie średniowiecznym, red. A. Pieniądz-Skrzypczak, J. Pysiak, Warszawa 2005.