Johann Mochinger jako tłumacz „Janua linguarum reserata” w świetle korespondencji z autorem: . Pierwszy list Komeńskiego z 1631 roku do tłumacza z Gdańska w przekładzie na język polski z komentarzem

Jacek Pokrzywnicki

doi:10.36578/BP.2025.10.59

Data publikacji : 21-12-2025

Tom 10 Nr 3 (2025)

Johann Mochinger jako tłumacz „Janua linguarum reserata” w świetle korespondencji z autorem

Jacek Pokrzywnicki

https://orcid.org/0000-0002-4765-8577

DOI: https://doi.org/10.36578/BP.2025.10.59

. Pierwszy list Komeńskiego z 1631 roku do tłumacza z Gdańska w przekładzie na język polski z komentarzem

Abstrakt

Artykuł zawiera komentowany przekład, wraz tekstem oryginalnym, pierwszego listu Jana Amosa Komeńskiego do Johanna Mochingera, gdańskiego duchownego luterańskiego i profesora retoryki i poezji w lokalnym Gimnazjum Akademickim. List - chociaż skopiowany bez zakończenia zawierającego formułę datacyjną - prawdopodobnie napisany został w 1631 roku. W tym właśnie okresie Johann Mochinger prowadził prace nad niemieckim przekładem podręcznika do nauki języków (na przykładzie języka łacińskiego), nazwanego przez Komeńskiego “Janua linguarum reserata”.

Przekład listu na język polski poprzedzony został wstępem wyjaśniającym okoliczności powstania translacji podręcznika: podaje stan badań nad biografią Mochingera, następnie omawia okoliczności, w których Komeński nawiązał kontakt z Mochingerem, a także - jakie problemy przyczyniły się do opóźnienia publikacji, tj. konflikt między drukarzami gdańskimi - Georgiem Rhete i preferowanym przez autora głównego Andreasem Hünefeldem. Mimo tych perypetii Komeński wysoko cenił pracę translatorską Mochingera, czemu dał wyraz w dalszej korespondencji.

Słowa kluczowe:

Johann Mochinger (1603–1652), Jan Amos Komenský (1592–1670), Janua linguarum reserata, republika uczonych, korespondencja, pedagogika–historia

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Pokrzywnicki, J. (2025). Johann Mochinger jako tłumacz „Janua linguarum reserata” w świetle korespondencji z autorem: . Pierwszy list Komeńskiego z 1631 roku do tłumacza z Gdańska w przekładzie na język polski z komentarzem. Biografistyka Pedagogiczna, 10(3), 625–642. https://doi.org/10.36578/BP.2025.10.59

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Źródła

Komeński J.A., Janua linguarum reserata, sive seminarium linguarum et scientiarum, [Lissa] 1631, https://digital.slub-dresden.de/werkansicht?tx_dlf%5Bid%5D=25894&tx_dlf%5Bpage%5D=3, dostęp: 8.08.2025.

Komeński J.A., Comenii Ianua linguarum duplici versione exornata: Germanica Iohannis Mochingeri et Polonica Andreae Wegierscii. In quolibet opusculo extant circiter octo milia vocabulorum cuilibet linguae propriorum, wyd. 2, Danzig 1633.

Kvačala J., Die Pädagogische Reform Des Comenius in Deutschland Bis Zum Ausgange Des XVII. Jahrhunderts, Monumenta Germaniae Paedagogica, Berlin 1903.

Mochinger Johannes 1603–1652, Orator Atque Rhetorista Penicillo Johannis Mochingeri Depicti Prodiere, Danzig 1641.

Patera A., Jana Amosa Komenského korrespondence, Praha 1892,

https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015064308094&seq=45, dostęp: 05.12.2025.Praetorius E., Athenæ Gedanenses, Sive Commentarius Historico-Chronologicus Succinctus, Leipzig 1713, https://books.google.pl/books?id=zgumngEACAAJ&hl=pl&pg=PA71#v=onepage&q&f=false, dostęp: 20.07.2025.

Dílo Jana Amose Komenského. 26,1., Epistulae, pars 1, red. M. Steiner, T. Havelka, Praha 2018.

Opracowania

Awianowicz B., Retoryka w Gdańskim Gimnazjum Akademickim w świetle programów szkolnych, wykładów i praktyki oratorskiej drugiej połowy XVI i w XVII wieku, w: W gdańskim ogrodzie muz: Gimnazjum Akademickie w Gdańsku wobec kultury starożytnych Greków i Rzymian. Idee-teksty-artefakty, red. M. Otto, J. Pokrzywnicki, Pelplin 2016, s. 41–66.

Awianowicz B., Orator – rhetor – rhetorista w ujęciu Johanna Mochingera. Edycja i przekład trzech rozdziałów poświęconych mówcy, teoretykowi i adeptowi/krytykowi sztuki wymowy w Orator atque rhetorista, „Terminus”, 20 (2018) nr 2, s. 255–281, doi:10.4467/20843844TE.18.008.9753.

Bertling E.A.K., Mochinger, Johannes, „Allgemeine Deutsche Biographie“, 22 (1885) s. 43–44, https://www.deutsche-biographie.de/pnd124760996.html#adbcontent, dostęp: 10.08.2025.

Günther O., Zwei Miscellen Zur Danziger Buchdrucker- Und Literaturgeschichte Im Siebzehnten Jahrhungert: Zu Den Danziger Comenius-Drucken, „Zeitschrift Des Westpreussischen Geschichtsvereins”, 38 (1898) s. 141–48.

Imańska I., Najstarszy zachowany gdański katalog sprzedaży prywatnej biblioteki z 1678 roku i jego zawartość, „Toruńskie Studia Bibliologiczne”, 2 (2011) s. 9–28, DOI: 10.12775/TSB.2011.014.

Januszajtis A., Niclas Albert, Pastor Kościoła Św. Piotra i Pawła, Gedanopedia, https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=NICLAS_ALBERT,_pastor_ko%C5%9Bcio%C5%82a_%C5%9Bw._Piotra_i_Paw%C5%82a, dostęp: 10.08.2025.

Kaczor D., Eggert Kempen von, burmistrz Gdańska, Gedanopedia, https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=KEMPEN_EGGERT_von,_burmistrz_Gda%C5%84ska, dostep: 10.08.2025.

Kotarski E., Gdańsk literacki: do końca XVIII wieku, Księga pisarzy gdańskich, t. 1, Gdańśk 1997.

Kotarski E. (red.), Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. 1: Szkice z Dziejów, Gdańsk 2008.

Kotarski E., Mochinger Johann, Gedanopedia, https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=MOCHINGER_JOHANN,_pastor_ko%C5%9Bcio%C5%82a_%C5%9Bw._Katarzyny,_profesor_Gimnazjum_Akademickiego, dostęp: 10.08.2025.

Kotarski E., Rektorzy i profesorowie Gimnazjum Gdańskiego w XVII w., „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 38 (1993) nr 3 s. 3–34.

Kubik K., Komeński a Gdańsk, „Studia i Materiały Do Dziejów Wielkopolski i Pomorza”, 3 (1957) nr 2, s. 5–27.

Kurdybacha Ł., Działalność Jana Amosa Komeńskiego w Polsce, Warszawa 1957.

Mokrzecki L., Jan Amos Komeński w Prusach Królewskich. Próba analizy, „Rocznik Gdański”, 53 (1993) z. 2, s. 51–62.

Mokrzecki L., Mochinger Jan, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, red. S. Gierszewski, Z. Nowak, t. 3, Gdańsk 1997, s. 240–241.

Nadolski B., Jan Mochinger – profesor retoryki w Gdańskim Gimnazjum Akademickim, „Rocznik Gdański”. 22 (1963) s. [193]-221.

Nadolski B., Mochinger Jan, w: Polski Słownik Biograficzny, red. E. Roztworowski i in., Wrocław–Kraków–Warszawa 1976, t. 21, s. 496–97.

Nowak Z., Pisma Jana Amosa Komeńskiego w Bibliotece Gdańskiej, „Rocznik Gdański”, 6–7 (1972) s. 45–106.

Otwinowska B., Rola Dydaktyki Językoznawczej Komeńskiego w Polsce XVII wieku, w: Studia z Dawnej Literatury Czeskie, Słowackiej i Polskiej/Studie o Starší České, Slovenské a Polské Literatuře, red. K. Budzyk, J. Hrabák, Wrocław in. 1963, s. 190–218.

Pelczarowa M., Z dziejów oficyn drukarskich w Gdańsku (w. XVI–XVIII), „Rocznik Gdański”, 14 (1955) s. 144–65.

Schwarz F., Mochinger, Johannes, w: Altpreußische Biographie, red. Ch. Krollmann, K. Forstreuter, F. Gause, Marburg-Lahn 1967, t. 2, s. 441.

Tworek S., Podręczniki J. A. Komeńskiego w Szkołach Różnowierczych Rzeczypospolitej (XVII–poł. XVIII w.), „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, Sectio F, Nauki Humanistyczne, 29 (1974) s. 85–93.