Wątki parenetyczne w polskiej hagiografii średniowiecznej

Anna Kowalska-Pietrzak

doi:10.36578/BP.2021.06.37

Published : 2021-12-10

Vol. 6 No. 2 (2021)

Paranethic Themes in Medieval Polish Hagiography

Anna Kowalska-Pietrzak

https://orcid.org/0000-0002-4116-4795

DOI: https://doi.org/10.36578/BP.2021.06.37

Abstract

Paranesis a term of Greek origin, may be referred to as instruction, warning, advice, or even an incentive to fulfil certain tasks. Paranetic themes in literature were already explored in ancient times, even by Homer. Drawing heavily on the heritage of antiquity, medieval writers created Christian role models. Hagiography is a perfect genre to serve this function. In their Lives and Miracles, creators offerred instructions on how to live in search of true sanctity. These kind and charitable individuals will value the Holy Mass, prayer, charity, fasting, broadly understood ascetisism as well as care and attention to the sick and the poor. Hagiographers also depicted the lives of ordinary people whose prayers for miracles, mostly healings, were answered. These individuals’ attitudes prioritise fervent prayer, oath of renounciation, tremendous faith and trust in God. Hahiographic masterpieces also explain moral principles showing the effects of sin and lack of neighbour love in everyday life. The texts also refer to eternity, showing both positive and negative characters determining either heaven or hell as final destinations of their souls.

Keywords:

paranesis, hagiography, the Middle Ages, saints

Most read articles by the same author(s)

Anna Kowalska-Pietrzak, The Cult of Saints and the Good of the State , Biografistyka Pedagogiczna: Vol. 4 No. 1 (2019)
Anna Kowalska-Pietrzak, Alienation and Exclusion inside the Piast Dynasty as a Political Factor , Biografistyka Pedagogiczna: Vol. 1 No. 1 (2016)

Details

References

Statistics

Authors

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Kowalska-Pietrzak, A. (2021). Paranethic Themes in Medieval Polish Hagiography. Biografistyka Pedagogiczna, 6(2), 33–51. https://doi.org/10.36578/BP.2021.06.37

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Źródła

Biblia Jerozolimska, wyd. Pallottinum, Poznań 2006.

Bruno z Kwerfurtu, S. Adalberti Pragensis episcopi et martyris Vita altera, wyd. J. Karwasińska, w: Monumenta Poloniae Historica, ser. 2, t. 4, cz. 2, Warszawa 1969.

Bruno z Kwerfurtu, Vita quinque fratrum eremitarum [seu] Vita uel passio Benedicti et Johannis sociorumque suorum, wyd. J. Karwasińska, w: Monumenta Poloniae Historica, ser. 2, t. 4, cz. 3, Warszawa 1973.

De sancto Adalberto episcopo, wyd. W. Kętrzyński, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.

Jan Kanapariusz, S. Adalberti Pragensis episcopi et martyris Vita prior, wyd. J. Karwasińska, w: Monumenta Poloniae Historica, ser. 2, t. 4, cz. 1, Warszawa 1962.

Miracula sancti Adalberti, wyd. W. Kętrzyński, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.

Miracula sancti Stanislai, wyd. W. Kętrzyński, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.

Passio Sancti Adalperti Martiris, w: MPH, t. 1, wyd. A. Bielowski, Lwów 1864.

Stanisław franciszkanin, Vita Sanctae Salomeae Reginae Haliciensis, wyd. W. Kętrzyński, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.

Stanisław lektor, De Vita et miraculis sancti Iacchonis (Hyacinthi) ordinis fratrum praedicatorum, wyd. L. Ćwikliński, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.

Vita et miracula Sanctae Kyngae ducissae Cracoviensis, wyd. W. Kętrzyński, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.

Vita s. Stanislai episcopi Cracoviensis (Vita Minor), wyd. W. Kętrzyński, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.

Vita Sanctae Hedwigis, wyd. A. Semkowicz, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.

Wincenty [z Kielczy], Vita sancti Stanislai Cracoviensis episcopi (Vita Maior), wyd. W. Kętrzyński, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.

Opracowania

Badyna P., Model człowieka w polskim piśmiennictwie parenetycznym XVIII w. (do 1773 r.), Warszawa 2004.

Bernstein A.E., Jak powstało piekło. Śmierć i zadośćuczynienie w świecie starożytnym oraz początkach chrześcijaństwa, przeł. A. Piskozub-Piwosz, Kraków 2006.

Cardini F., Wojownik i rycerz, w: Człowiek średniowiecza, red. J. Le Goff, przeł. M. Radożycka-Paoletti, Warszawa 2000.

Deptuła Cz., Witkowska A., Wzorce ideowe zachowań ludzkich w XII i XIII wieku, w: Polska dzielnicowa i zjednoczona. Państwo. Społeczeństwo. Kultura, red. A. Gieysztor, Warszawa 1972, s. 119–158.

Farrugia E.G. O`Collins G., Leksykon pojęć teologicznych i kościelnych, przeł. J. Ożóg SJ, B. Żak, Kraków 2002.

Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, przeł. i oprac. W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, Warszawa 1990.

Fossier R., Ludzie średniowiecza, przeł. A. Czupa, Kraków 2009.

Hemperek P., Chrzest dzieci w praktyce i prawodawstwie Kościoła Katolickiego, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, 29 (1982) z. 5, s. 45–57.

Jagla J., Boska Medycyna i Niebiescy Uzdrowiciele wobec kalectwa i chorób człowieka, Warszawa 2004.

Kobielus S., Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowieczne, Warszawa 2002.

Kobielus S., Krzyż Chrystusa. Od znaku i figury do symbolu i metafory, Warszawa 2000.

Kowalska B., Święta Kinga. Rzeczywistość i legenda, Kraków 2008.

Kowalska-Pietrzak A., Quo cum angelo bono te ducente perveneris… Anioł w hagiografii Polski piastowskiej, w: Niebo. Tradycje, przekazy, inspiracje, red. S. Konarska-Zimnicka, P. Tambor, B. Wojciechowska, Kielce 2017, s. 203–223.

Kowalska-Pietrzak A., Święci i demony, czyli o mocach nieczystych w hagiografii polskiej doby piastowskiej, „Almanach Historyczny”, 12 (2010) s. 23–39.

Krzyżostaniak H., Trzynastowieczne święte kobiety kręgu franciszkańskiego Polski i Czech, Poznań 2014.

Księga Jadwiżańska. Międzynarodowe Sympozjum Naukowe. Święta Jadwiga w dziejach i kulturze Śląska. Wrocław-Trzebnica 21-23 września 1993 roku, red. M. Kaczmarek, M.L. Wójcik, Wrocław 1995.

Kwiatkowski S., Powstanie i kształtowanie się chrześcijańskiej mentalności religijnej w Polsce do końca XIII w., Warszawa–Poznań–Toruń 1980.

Labuda G., Święty Stanisław, biskup krakowski, patron Polski. Śladami zabójstwa-męczeństwa-kanonizacji, Poznań 2000.

Labuda G., Święty Wojciech, biskup-męczennik, patron Polski, Czech i Węgier, Wrocław 2004.

Lachowicz J., Parenetyczny wymiar wypowiedzi św. Grzegorza Wielkiego na temat kobiet biblijnych. Zarys problemu, „Teologia Patrystyczna”, 2 (2005) s. 107–115.

Michalski M., Kobiety i świętość w żywotach trzynastowiecznych księżnych polskich, Poznań 2004.

Mrozowicz W., Piśmiennictwo o św. Jadwidze, w: Święta Jadwiga śląska. Pamięć-dziedzictwo-inspiracja. Księga Roku Jadwiżańskiego, Wrocław 2018, s. 119–135.

Mruk W., Homo sanctus. Wzorce świętych w Europie Łacińskiej w średniowieczu, Warszawa 2018.

Nehring P., Topika wczesnych łacińskich żywotów świętych. Od Vita Antonii do Vita Augustini, Toruń 1999.

Nowy Leksykon Biblijny, red. F. Kogler, Kielce 2011.

Rienecker F., Maier G., Leksykon biblijny, red. nauk. wyd. pol. W. Chrostowski, przeł. D. Irmińska, J. Kruczyńska, Warszawa 2001.

Schenk W., Chrzest dzieci. Historia, teologia, wymogi duszpasterskie, „Ruch Biblijny i Liturgiczny”, 26 (1973) nr 1, s. 20–38, DOI: 10.21906/rbl.3524.

Schmitt J.-C., Gest w średniowiecznej Europie, Warszawa 2006.

Sosnowski M., Hagiografia doby chrystianizacji w nowej odsłonie, „ Kwartalnik Historyczny”, 122 (2015) nr 4, s. 877–902, DOI 10.12775/KH.2015.122.4.20.

Sosnowski M., Tradycja klasyczna u wczesnych hagiografów św. Wojciecha. Środki i cele, : Stilo et animo. Prace historyczne ofiarowane Prace historyczne ofiarowane Profesorowi Tomaszowi Jasińskiemu w 65. Rocznicę urodzin, red. M. Dorna, M. Matla, M. Sosnowski, E. Syska, Poznań 2016, s. 53–66.

Sosnowski M., Oryginalność i wtórność wczesnej polskiej hagiografii (do końca XIII w.). Wybrane problemy, w: Oryginalność czy wtórność? Studia poświęcone polskiej kulturze politycznej i religijnej (X-XIII wiek), red. R. Michałowski, G. Pac, Warszawa 2020, s. 491–582.

Starnawska M., Modlitwa świętego biskupa w świetle hagiografii św. Wojciecha i św. Stanisława do końca XIII wieku, w: Ars bene vivendi. Studia ofiarowane Profesorowi Maciejowi Włodarskiemu w 70. rocznicę urodzin, red. E. Buszewicz, L. Grzybowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2017, s. 313–327.

Starnawska M., Świętych życie po życiu. Relikwie w kulturze religijnej na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 2008.

Świaczny S., Nierozerwalność małżeństwa a rozwiązanie małżeństwa naturalnego w prawie kanonicznym, Katowice 2004.

Świderska-Włodarczyk U., Homo militans. Rycerskie wzory i wzorce osobowe w średniowiecznej Polsce, Warszawa 2018.

Święty Jacek Odrowąż. Studia i źródła. Skarby dominikańskie, red. M. Zdanek, Kraków 2007.

Tuszyńska-Maciejewska K., Izokrates jako twórca parenezy w prozie greckiej, Poznań 2004.

Tyszkiewicz J., Człowiek w środowisku geograficznym Polski średniowiecznej. Związki i uwarunkowania przyrodniczo-kulturowe, Warszawa 1981.

Tyszkiewicz J., Ludzie i przyroda w Polsce średniowiecznej, Warszawa 1983.

Vauchez A., Święty, w: Człowiek średniowiecza, red. J. Le Goff, przeł. M. Radożycka-Paoletti, Warszawa 2000.

Vorgrimler H., Nowy leksykon teologiczny, Warszawa 2005.

Witkowska A. i Nastalska J., Staropolskie piśmiennictwo hagiograficzne, t. 1: Słownik hagiografów staropolskich, t. 2: Bibliografia hagiografii staropolskiej, Lublin 2007.

Witkowska A., Kulty pątnicze piętnastowiecznego Krakowa. Z badań nad miejską kulturą religijną, Lublin 1984.

Witkowska A., Peregrinatio religiosa w średniowiecznej Europie, w: Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, Warszawa 1995.

Witkowska A., Trzynastowieczne miracula św. Stanisława biskupa krakowskiego, w: A. Witkowska, Sancti. Miracula. Peregrinationes. Wybór tekstów z lat 1974-2008, Lublin 2009.

Witkowska M.H., Zagadnienie mentalności religijnej w świetle „Miracula” z XIII/XIV wieku, w: Kościół w Polsce, t. 1: Średniowiecze, red. J. Kłoczowski, Kraków 1966.

Zajchowska A., Medieval Hagiography of St Hyacinth, w: Les saints et leur culte en Europe centrale au Moyen Age (XIe – début du XVIe siècle), red. M.M. de Cevins, O. Marin, Tournhout 2017.