Św. abp Józef Bilczewski: biografia językowa i jego wpływ na sytuację językową w Wilamowicach

Tymoteusz Król

doi:10.36578/BP.2022.07.21

Published : 2022-12-19

Vol. 7 No. 1 (2022)

Saint Archbishop Józef Bilczewski: His Linguistic Biography and Influence on the Language Situation in Wilamowice

Tymoteusz Król

https://orcid.org/0000-0003-1408-6530

DOI: https://doi.org/10.36578/BP.2022.07.21

Abstract

Józef Bilczewski (1860-1923), the Archbishop of Lviv, was born in Wilamowice, a small town located on the borderland of Silesia and Lesser Poland, which is inhabited by an ethnic group called Vilamovians. They are the descendants of settlers of Western origin who came to this place in the 13^th century. The Germanic Vilamovian language (Wymysorys), which is spoken in Wilamowice to this day, is one of the most important markers of Vilamovian identification. It was the primary language of Bilczewski, at least until he finished primary school. After that, he spoke fluent Polish and German. As a result of later education, Polish became his primary language, and this did not change until the end of his life. The Wymysorys language remained the language of family contact. He must have also had a good command of the German language - he used it as a student, a scholar, and the Metropolitan of Lviv. Bilczewski also had a significant influence on the language situation in Wilamowice. He supported and founded a kindergarten and school, which were to strengthen the position of the Polish language in the community. He was aware of the multilingualism and differentiation of ethnic identification of Vilamovians. He ordered that one of the teachers in kindergarten should know the German language, and that it should be taught as a foreign language in primary school. In this way, he probably won over some of those Vilamovians who, in contrast to him, distanced themselves from Polishness.

Keywords:

linguistic biography, Wilamowice, Wymysorys, multilingualism, Józef Bilczewski (1860-1923), Bielsko-Biała language island

Details

References

Statistics

Authors

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Król, T. (2022). Saint Archbishop Józef Bilczewski: His Linguistic Biography and Influence on the Language Situation in Wilamowice. Biografistyka Pedagogiczna, 7(1), 463–485. https://doi.org/10.36578/BP.2022.07.21

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Źródła rękopiśmienne:

Archiwum Barbary Tomanek

Listy abp Bilczewskiego do ojca.

Bilczewski E., Pamiętniki. Rękopis.

Bilczewski E., Ciąg dalszy historii Wilamowic od roku 1910 w formie kroniki podany. Rękopis.

Archiwum Tymoteusza Króla

Materiały z badań terenowych w Wilamowicach z lat 2009-2022.

Król, T., „Góry, pagórki, przykryjcie nas. Analiza opowieści wspomnieniowych Wilamowian o Volksliście i powojennych prześladowaniach, niepublikowana praca doktorska obroniona w Instytucie Slawistyki PAN w Warszawie, 2022. DOI: https://doi.org/10.35757/KiS.2022.66.1.4

Neels R., De nakende taaldood van het Wymysojer, een Germaans taaleiland in Zuid-Polen. Een socuilinguïstische analyse, niepublikowana praca doktorska obroniona na Katolickim Uniwersytecie w Leuven, 2012.

Rosner O., Wilmesau, kopia maszynopisu, Wiedeń, 1977.

Źródła drukowane

Bilczewski, J. Listy pasterskie, odezwy, kazania i mowy okolicznościowe. T III. Lwów 1924.

Literatura przedmiotu

Andrason A., Król T., A Grammar of Wymysorys, Duke 2016.

Borges R., Rapid Automatized Picture Naming as a Proficiency Assessment for Endangered Language Contexts: Results from Wilamowice, „Journal of Communication and Cultural Trends”, 1 (2019) s. 1–25. DOI: https://doi.org/10.32350/jcct.11.01

Dołowy-Rybińska N. „Nikt tego za nas nie zrobi”. Praktyki językowe i kulturowe młodych aktywistów mniejszości językowych Europy, Toruń 2017.

Dziedzic M., Dziedzic S., Arcybiskup Józef Bilczewski. Wielcy Ludzie Kościoła, Kraków 2012.

Filip E., Flamandowie z Wilamowic? Stan badań, „Bielsko-Bialskie Studia Muzealne”, 4 (2005) s. 146–198.

Hajduk-Nijakowska J., Doświadczanie pamięci. Folklorystyczny kontekst opowieści wspomnieniowych, Opole, 2016.

Kałużny J.C., Święty Józef Bilczewski badacz starożytności chrześcijańskiej i jego dyscyplinarna metoda w świetle nieznanych materiałów źródłowych z lat 1885-1900, Kraków 2016.

Kleczkowski A., Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji: fonetyka i fleksja, Kraków 1920.

Król T., Die Wilmes-Wiener, „Bielitz-Bialaer Rundbrief aus Hannover“, 58 (2020) s. 31–45.

Król T., Strój wilamowski nieznany. Próba zarysowania niezbadanych aspektów stroju noszonego przez Wilamowianki, w: ((Re)konstruowane stroje ludowe jako znak manifestowania tożsamości lokalnej, red. A. W. Brzezińska, A. Paprot-Wielopolska, M. Tymochowicz, seria: Atlas Polskich Strojów Ludowych, t. 49, Wrocław 2020, s. 213-228.

Król T., Polski patriota z niemieckiej kolonii. Analiza tekstów hagiograficznych o Józefie Bilczewskim, „Adeptus” 18 (2021) DOI: 10.11649/a.2595. DOI: https://doi.org/10.11649/a.2595

Król, T., Świętowanie w opowieściach wspomnieniowych Wilamowian o powojennych prześladowaniach, „Kultura i Społeczeństwo”, 66 (2022) nr 1, s. 79-99, DOI: 10.35757/KiS.2022.66.1.4. DOI: https://doi.org/10.35757/KiS.2022.66.1.4

Król T., Olko J., Wicherkiewicz T., Awakening the Language and Speakers Community of Wymysiöeryś, „European Review”, 26 (2017) s. 179–191. DOI: https://doi.org/10.1017/S1062798717000424

Kuhn W., Geschichte der deutschen Sprachinsel Bielitz (Schlesien), Würzburg 1981.

Latosiński J., Monografia miasteczka Wilamowic. Na podstawie źródeł autentycznych, Kraków 1909.

Machniak J., Abp Józef Bilczewski. Święci wśród nas, Kraków 2001.

Majerska-Sznajder, J., Rozwój i stan krajobrazu językowego: Przypadek języka wilamowskiego, „Adeptus”, 14 (2019) s. 1–17, DOI: 10.11649/a.1981. DOI: https://doi.org/10.11649/a.1981

Meus K., Lata gimnazjalne świętego Józefa (Biby) Bilczewskiego, „Folia Historica Cracoviensia”, 19 (2013) s. 279-296, DOI: 10.15633/fhc.241. DOI: https://doi.org/10.15633/fhc.241

Michalczyk, M., Zajęcia ludności, w: Wilamowice. Przyroda, historia, język, kultura oraz społeczeństwo miasta i gminy, red. A. Barciak, Wilamowice 2001, s. 267-278.

Obrębski J., Problem grup i zróżnicowań etnicznych w etnologii i jego socjologiczne ujęcie, w: Józef Obrębski. Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje, red. A. Engelking, Warszawa 2005, s. 153-172.

Ochronka pod wezwaniem Świętej Anny w Wilamowicach. 100 lat w służbie Bogu i ludziom 1908–2008, red. J. Danek, współpraca s. J. Polak, s. M. Syska, s. B. Biel, Wilamowice 2008.

Olko J., Acting in and Through the Heritage Language: Collaborative Strategies for Research, Empowerment, and Reconnecting with the Past, „Collaborative Anthropologies”, 11 (2018) nr 1, s. 48–88, DOI: 10.1353/cla.2018.0001. DOI: https://doi.org/10.1353/cla.2018.0001

Perkowska U., Młodość i lata krakowskie Józefa Bilczewskiego, w: Błogosławiony Józef Bilczewski arcybiskup metropolita lwowski obrządku łacińskiego. Sesja naukowa na Uniwersytecie Jagiellońskim, Kraków, 4-5 czerwca 2002, red. J. Wołczański, seria: Studia do dziejów Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. 16, Kraków 2003, s. 131-149.

Prokop K. R., Arcybiskupi haliccy i lwowscy obrządku łacińskiego. Szkice biograficzne, Biały Dunajec 2010.

Stomma L., Antropologia kultury wsi polskiej XIX w., Warszawa 1986.

Szymeczko J. K., Moje życie i miasta moje – Oświęcim i Kraków, Katowice 2003.

Tarnawski M., Arcybiskup Józef Bilczewski. Krótki rys życia i prac, Lwów 1924.

Urban W., Sługa Boży Józef Bilczewski Arcybiskup-Metropolita Lwowski 1860-1923, Wrocław 1977.

Wicherkiewicz T., The Making of a Language: The Case of the Idiom of Wilamowice, Southern Poland, Berlin-New York 2003. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110905403

Wicherkiewicz T., Mikroliteratura mikrojęzyka mikrospołeczności: Wilamowice, Fliöra-Fliöra i ich literatura, „Litteraria Copernicana”, 43 (2019) nr 3, s. 113–124, DOI: 10.12775/LC.2019.023. DOI: https://doi.org/10.12775/LC.2019.023

Wicherkiewicz T., Zieniukowa J., Język i piśmiennictwo, w: Wilamowice. Przyroda, historia, język, kultura oraz społeczeństwo miasta i gminy, red. A. Barciak, Wilamowice 2001, s. 487-578.

Wilamowice 1818-2018. Miasto i ludzie, red. L. Krzyżanowski, Wilamowice 2018.

Wilamowice. Przyroda, historia, język, kultura oraz społeczeństwo miasta i gminy, red. A. Barciak, Wilamowice 2001.

Wołczański J., Biogram i bibliografia prac drukowanych błogosławionego Józefa Bilczewskiego za lata 1888-1929, w: Błogosławiony J. Bilczewski arcybiskup metropolita lwowski obrządku łacińskiego.: sesja naukowa na Uniwersytecie Jagiellońskim, Kraków 4-5 czerwca 2002, red. J. Wołczański, seria: Studia do dziejów Wydziału Teologicznego UJ, t. 16, Kraków 2003, s. 17-47.

Wołczański J., Memoriał metropolity lwowskiego obrządku łacińskiego Józefa Bilczewskiego o relacjach ukraińsko-polskich w Galicji (Małopolsce) Wschodniej w latach 1914-1920, „Folia Historica Cracoviensia”, 10 (2004) s. 449-473, DOI: 10.15633/fhc.1264. DOI: https://doi.org/10.15633/fhc.1264

Wołczański J., Nic dla siebie, wszystko dla Boga i bliźniego. Święty arcybiskup Józef Bilczewski we wspomnieniach, Lwów–Kraków 2016.

Zielińska A., Mowa pogranicza. Studium o językach i tożsamościach w regionie lubuskim, Warszawa 2013.