„Drogiej Pani zawdzięczam wszystko”: Maria Grzegorzewska w świetle listów nauczycieli

Ewa Barnaś-Baran

doi:10.36578/BP.2025.10.53

Published : 2025-12-21

Vol. 10 No. 3 (2025)

“To Dear Madam I Owe Everything”

Ewa Barnaś-Baran

https://orcid.org/0000-0001-8084-6150

DOI: https://doi.org/10.36578/BP.2025.10.53

Maria Grzegorzewska in the Light of Teachers’ Letters

Abstract

This article presents the results of an analysis of letters addressed to Maria Grzegorzewska between 1945 and 1967 by teachers-graduates of the State Institute of Special Pedagogy (PIPS). The aim of the research was to reveal Grzegorzewska’s relationship with her former students and to attempt to reconstruct her image on the basis of indirect testimonies. The letters provided a source of information about Grzegorzewska’s influence on the teachers’ professional and personal lives and documented their need to maintain ties with her after their education ended. The analysis included manuscripts of letters stored in the Maria Grzegorzewska Museum at the Academy of Special Pedagogy in Warsaw. The correspondence contained personal reflections, descriptions of the daily work of teachers in post-war Poland, professional and private difficulties, as well as evidence of the continuation of Grzegorzewska’s pedagogical ideas. This material reveals not only the strong emotional relationship between teachers and their mentor but also provides a valuable source of knowledge about the realities of special education at the time.

Keywords:

Maria Grzegorzewska, teacher, letters, National Institute of Special Pedagogy, State Institute of Special Pedagogy

Most read articles by the same author(s)

Ewa Barnaś-Baran, Father Stanisław Kulanowski (1892–1957) – Educator and Youth Mentor, Director of the Father Feliks Dymnicki Boarding House in Rzeszów , Biografistyka Pedagogiczna [Biographical Studies in Education]: Vol. 9 No. 2 (2024)

Details

References

Statistics

Authors

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Barnaś-Baran, E. (2025). “To Dear Madam I Owe Everything”: Maria Grzegorzewska in the Light of Teachers’ Letters. Biografistyka Pedagogiczna [Biographical Studies in Education], 10(3), 203–232. https://doi.org/10.36578/BP.2025.10.53

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Źródła archiwalne

Muzeum Marii Grzegorzewskiej i APS

Listy do Marii Grzegorzewskiej, sygn. MUZ.K. 4029, rękopisy.

Źródła drukowane

Komunikat o wznowieniu działalności Państwowe go Instytutu Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty”, 1945, nr 4, poz. 193, s. 150-151.

Grzegorzewska M., Listy do Młodego Nauczyciela, Warszawa 1947.

Grzegorzewska M., Znaczenie psycho-pedagogiki dziecka anormalnego w studiach nauczyciela, „Ruch Pedagogiczny”, 8 (1921) s. 10-15.

Grzegorzewska M., Z ruchu pedagogicznego Francji podczas wojny, „Ruch Pedagogiczny”, 7 (1920) s. 19-34.

Odezwa Ministra Oświaty, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty”, 1945, nr 3, poz. 193, s. 79-81.

Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 14 marca 1950 w sprawie organizacji Państwowego Studium Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty”, 1950, nr 5, poz. 75, s. 69.

Opracowania

Domański C. W., Historia psychologii w Europie Środkowej, Badacze, inspiracje, koncepcje, Warszawa 2018.

Dyduch E., Strączek B., Pedeutologiczne i deontologiczne idee Marii Grzegorzewskiej, Idee Marii Grzegorzewskiej jako inspiracje rozwoju współczesnej pedagogiki specjalnej, red. E. Dyduch, A. Mikrut, J. Zielińska, Kraków 2014, s. 121-130.

Gawlik S., Ideologiczna uniformizacja szkolnictwa w dobie stalinizmu, w: Edukacja w warunkach zniewolenia i autonomii (1945-2009), red. E. Gorloff, R. Grzybowski, S. Kołakowski, Kraków 2010, s. 44-53.

Hryniewicka A., W stronę człowieka… O odwadze twórczego myślenia Marii Grzegorzewskiej, Warszawa 2022.

Hryniewicka A., Wkład Marii Grzegorzewskiej w rozwój pedagogiki specjalnej „O tym, na czym polega geniusz dobroci”, cz. 1, „Szkoła Specjalna”, 75 (2014) nr 1, s. 68-72; nr 2, s. 151-156; nr 3, s. 227-235; nr 4, s. 302-311; nr 5, s. 379-389.

Hryniewicka A., Poczet redaktorów i sekretarzy „Szkoły Specjalnej”, „Szkoła Specjalna”, 85 (2024) nr 2, s. 85-105, DOI: 10.5604/01.3001.0054.7032. 2024, nr 2, s..

Hryniewicka A., Otwarcie Muzeum Marii Grzegorzewskiej i Akademii Pedagogiki Specjalnej, „Szkoła Specjalna”, 84 (2023) nr 3, s. 165-170.

Hryniewicka A., Obraz Marii Grzegorzewskiej w świetle listów i wspomnień współpracowników i słuchaczy PIPS, „Biografistyka Pedagogiczna”, 8 (2023) nr 1, s. 332-352, DOI: 10.36578/BP.2023.08.15. , s..

Kulbaka J., Kalendarium z życia i działalności twórczyni Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej – Marii Grzegorzewskiej, w: Sami tworzyliśmy te historię. Księga pamiątkowa z okazji 90. rocznicy powstania Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie (1922-2012), red. H. Markiewiczowa, K. Poznański, J. Kulbaka, Warszawa 2012, s. 16 i nast.

Kulbaka J., Maria Grzegorzewska jako dyrektorka Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej w latach 1922-1967, „Szkoła Specjalna” 84 (2023) nr 5, s. 325-337, DOI: 10.5604/01.3001.0053.7203.

Kulbaka J., Wskazania Marii Grzegorzewskiej z 1918 r. w sprawie szkolnictwa specjalnego. Geneza i działalność Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej (1922-1976), „Szkoła Specjalna”, 84 (2023) nr 2, s. 85-96, DOI: 10.5604/01.3001.0053.7203.

Kulbaka J., Realizacja ustawy szkolnej z 1961 r. w szkolnictwie specjalnym (do 1973 r.), w: Edukacja w warunkach zniewolenia i autonomii (1945-2009), red. E. Gorloff, R. Grzybowski, A. Kołakowski, Kraków 2010, s. 343-352.

Kryńska E. J., Mauersberg S. W., Indoktrynacja młodzieży szkolnej w Polsce w latach 1945-1956, Białystok 2003.

Lalak D., List – funkcje i potencjał badawczy, w: D. Lalak, A. Ostaszewska, Źródła do badań biograficznych. Listy- Dzienniki – Pamiętniki – Blogi – Materiały wizualne, Warszawa 2016, s. 19-56.

Maria Grzegorzewska. Materiały z sesji naukowej – 7.XI.1969 r., red. J. Doroszewska, M. Falski, R. Wroczyński, Warszawa 1972.

Matusiak A., Między pamięcią a zapomnieniem. Poskomunistyczna trauma społeczno-kulturowa w krajach Europy Środkowej, Wschodnie i Południowo-Wschodniej po roku 1989. Kwerenda problemu, w: Między pamięcią a zapomnieniem. Trauma postkomunistyczna, red. A. Matusiak, Wrocław 2013, s. 9-26.

Mauersberg S., Walczak M., Szkolnictwo polskie po drugiej wojnie światowej (1944-1956), Warszawa 2005.

Mielczarek F., Ideologiczno-polityczna indoktrynacja nauczycieli w Polsce w latach 1945-1956, Opole 1997.

Pańczyk J., Wstęp, w: Czołowi polscy pedagodzy specjalni oraz absolwenci PIPS i WSPS z lat 1971-1996, red. W. Gasik, J. Pańczyk, Warszawa 1997.

Pasławska-Smęder I., Biografia Marii Grzegorzewskiej inspiracją dla kształtowania duchowości i twórczego życia, „Pedagogia Christiana”, 2025, nr 1/55, s. 103-122, DOI: 10.12775/PCh.2025.006.

Siwicki M., O odwadze twórczego myślenia. Sprawozdanie z jubileuszu 100-lecia Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, 59 (2022) s. 313-324.

Szulakiewicz W., Bronisław Trentowski w życiu prywatnym – autoportret filozofa w listach, w: Badania biograficzne w pedagogice. Studia źródłowe i bibliograficzne, red. W. Szulakiewicz, Toruń 2015, s. 29-45.

Szulakiewicz W., Korespondencja w badaniach historii edukacji i nauki, w: Badania historyczne w pedagogice. Konteksty źródłowe, red. W. Szulakiewicz, Toruń 2015, s. 25-51.

Tomasik E., Marii Grzegorzewskiej listy do przyjaciół, Warszawa 2002.