Droga Juliana Apostaty do samodzielnej władzy cesarskiej

Anna Pająkowska-Bouallegui

doi:10.36578/BP.2025.10.35

Data publikacji : 20-11-2025

Tom 10 Nr 2 (2025)

Droga Juliana Apostaty do samodzielnej władzy cesarskiej

Anna Pająkowska-Bouallegui

https://orcid.org/0000-0003-0383-8098

DOI: https://doi.org/10.36578/BP.2025.10.35

Abstrakt

Cesarz Flawiusz Klaudiusz Julian (Flavius Claudius Iulianus), nazwany przez potomnych Apostatą, jest w dziejach Cesarstwa Rzymskiego postacią niezwykłą. I chociaż sprawował urząd cezara tylko pięć lat (355–360), a cesarza niespełna dwa (361–363), zasłynął jako władca mądry i sprawiedliwy, dobry wódz, dzielny żołnierz i sprawny administrator. Był także wielkim miłośnikiem kultury antycznej i utalentowanym pisarzem.

Życie cesarza Juliana Apostaty było pełne trudnych i przełomowych momentów, takich jak śmierć matki niebawem po jego narodzinach, rzeź najbliższych członków rodziny podczas walk o tron, kilkuletnie odosobnienie w posiadłości Macellum w Kapadocji, zabójstwo przyrodniego brata Gallusa, mianowanie cezarem i wysłanie do Galii nękanej najazdami barbarzyńców, zdobycie władzy cesarskiej w wyniku uzurpacji, odrzucenie wiary chrześcijańskiej i powrót do religii starorzymskiej, a także podjęcie wyprawy na Persję i śmierć na polu bitwy.

Wyraźne piętno w życiorysie Juliana Apostaty odcisnęła także podjęta przez niego edukacja, będąca zarówno formą realizacji własnych pasji, jak i ucieczką od niebezpieczeństw życia, oraz jego bogata i interesująca twórczość literacka.

W artykule przedstawione zostały wybrane przełomowe momenty z biografii Juliana Apostaty oraz pokazano, jak oddziaływały one nie tylko na samo jego życie, ale i na osobowość. Wielki wpływ miały te, które narzucili mu inni, jak i te spowodowane przez niego samego. Przedstawione są punkty zwrotne w biografii Juliana Apostaty, począwszy od dzieciństwa aż do zdobycia samodzielnej władzy cesarskiej.

Słowa kluczowe:

Julian Apostata, Konstancjusz II, Cesarstwo rzymskie w IV w., historiografia rzymsko-bizantyjska, relacje chrześcijańsko-pogańskie

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Pająkowska-Bouallegui, A. (2025). Droga Juliana Apostaty do samodzielnej władzy cesarskiej . Biografistyka Pedagogiczna, 10(2), 429–456. https://doi.org/10.36578/BP.2025.10.35

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Źródła

św. Augustyn, Przeciw Julianowi, t. 1 i 2, tł. W. Eborowicz, Warszawa 1977.

Ammianus Marcellinus, Dzieje rzymskie, t. 1, tł. I. Lewandowski, Warszawa 2001.

Eunapios z Sardes, Zapiski historyczne, tł. A. Pająkowska-Bouallegui, „Christianitas Antiqua”, 5 (2013).

Eutropiusz, Brewiarium od założenia Miasta, w: Brewiaria dziejów rzymskich, tł. P. Nehring, B. Bibik, Warszawa 2010, s. 139-251.

Grzegorz z Nazjanzu, Mowy wybrane, red. S. Kazikowski, Warszawa 1967.

Julian Apostata, Cesarze, tł. A. Pająkowska, „Fontes Historiae Antiquae”, t. 27, Poznań 2013.

Julian Apostata, List do filozofa Temistiosa, tł. A. Pająkowska, „Fontes Historiae Antiquae”, t. 22, Poznań 2011.

Julian Apostata, List do rady i ludu ateńskiego, tł. A. Pająkowska, „Fontes Historiae Antiquae”, t. 7, Poznań 2006.

Julian Apostata, Listy, tł. W. Klinger, Wrocław 1962.

Julian Apostata, Misopogon, czyli Nieprzyjaciel brody, tł. A. Pająkowska, „Fontes Historiae Antiquae”, t. 13, Poznań 2009.

Julian Apostata, Mowa III. Mowa pochwalna na cześć cesarzowej Euzebii, tł. A. Pająkowska-Bouallegui, „Fontes Historiae Antiquae”, t. 45, Poznań 2019.

Julian Apostata, Przeciw Galilejczykom, tł. A. Pająkowska, „Fontes Historiae Antiquae”, t. 24, Poznań 2012.

Libanios, Mowy wybrane, tł. L. Małunowiczówna, Warszawa 1953.

Klaudiusz Mamertinus, Podziękowanie dla cesarza Juliana za konsulat, tł. A. Pająkowska-Bouallegui, „Fontes Historiae Antiquae”, t. 51, Poznań 2022.

Sokrates Scholastyk, Historia Kościoła, tł. S. Kazikowski, Warszawa 1986. Hermiasz Sozomen, Historia Kościoła, tł. S. Kazikowski, Warszawa 1989.

Teodoret z Cyru, Historia Kościoła, tł. H. Pietruszczak, Zgorzelec 2019.

The Works of the Emperor Julian, tł. W.C. Wright, t. 1-3, Loeb Classical Library, London–Cambridge Mass. 1962-1969.

Zosimos, Nowa historia, tł. H. Cichocka, Warszawa 1993.

Opracowania

Athanassiadi P., Giuliano ultimo degli imperatori pagani, Genova 1994.

Athanassiadi P., Julian. An Intellectual Biography, London–New York 1992.Bielas L., Apostazja cesarza Juliana w świadectwach antycznych pisarzy i w nowożytnej historiografii, Kraków 2002.

Blockley R. C., Ammianus Marcellinus on the battle of Strasburg, „Phoenix”, 31 (1977) s. 218-231.

Blockley R. C., Constantius Gallus and Julian as Caesars of Constantius II, „Latomus”, 21 (1972) s. 23-34.

Bouffartigue J., Julien entre biographie et analyse historique, „Antiquite Tardive”, 17 (2009) s. 79-89.

Bowersock G. W., Julian the Apostate, London 1978.

Browning R., The Emperor Julian, Los Angeles 1978.

Burgess R.W., The Summer of Blood. The „Great Massacre" of 337 and the Promotion of the Sons of Constantine, „Dumbarton Oaks Papers”, 62 (2008) s. 5-51.

Ceran W., Kościół wobec antychrześcijańskiej polityki cesarza Juliana Apostaty, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego”, 63 (1980).

Cochrane Ch. N., Chrześcijaństwo i kultura antyczna, Warszawa 1960.

Festugiere J., Julien a Macellum, „The Journal of Roman Studies”, 47 (1957) s. 53-58.

Gauthier N., L’expérience religieuse de Julien, „Augustinianum”, 27 (1987) s. 227-235.

M. Di Maio, Fr. Arnold, Per vim, per caedem, per bellum: A Study of Murder and Ecclesiastical Politics in the Year 337 A.D., „Byzantion”, 62 (1992) s. 158-211.

Marcone A., Giuliano, Roma 2018.

Matthews J., The Roman Empire of Ammianus, London 1989.

Novikov A., Michaels Mudd M., Reconsidering the Role Constantius II in the „Massacre of the Princes", „Byzantinoslavica”, 57 (1996) s. 26-32.

Pająkowska A., Cesarz Julian Apostata a chrześcijaństwo i chrześcijanie (na podstawie traktatu Przeciw Galilejczykom), „Christianitas Antiqua”, 4 (2012) s. 140-161.

Pająkowska A., Julian Apostata a restitutio Romanae religionis, „Przegląd Religioznawczy”, 197 (2000) nr 3, s. 71-77.

Pająkowska-Bouallegui A., Cesarzowa Euzebia w Mowie pochwalnej cezara Juliana Apostaty, w: Ideał i antyideał kobiety w literaturze greckiej i rzymskiej, red. A. Marchewka, Gdańsk 2018, s. 163-173.

Pająkowska-Bouallegui A., Eusebia, Elena e l`imperatore romano Giuliano l`Apostata, „Studia Historica Gedanensia”, 14, (2023) s. 34-49.

Pająkowska-Bouallegui A., Jak cesarz rzymski Julian Apostata dbał o zdrowie?, w: Medicina antiqua, mediaevalis et moderna, red. S. Konarska-Zimnicka, L. Kostuch, Kielce 2019, s. 91-102.

Pająkowska-Bouallegui A., La terminologia cristiana negli scritti dell`imperatore Giuliano l`Apostata, „Christianitas Antiqua", 9 (2021) s. 23-28.

Pająkowska-Bouallegui A., Obraz cesarza Juliana Apostaty w panegiryku Klaudiusza Mamertinusa, „Studia Antiquitatis et Medii Aevi Incohantis”, 7 (2023) supl. 1, s. 200-201.

Pająkowska-Bouallegui A., Obraz rodziny Juliana Apostaty w świetle pism własnych cesarza, w: Współczesny i dawny obraz rodziny w literaturze, języku, kulturze, sztuce, red. L. Mariak, Szczecin 2018, s. 111-130.

Pająkowska-Bouallegui A., Orybazjusz – nadworny lekarz i przyjaciel cesarza Juliana Apostaty, Medicina antiqua, mediaevalis et moderna, 3, Kielce 2023, s. 57-75.

Pająkowska-Bouallegui A., Rola cesarza Konstancjusza II w rzezi krewnych w 337 roku, „Christianitas Antiqua", 8 (2016) s. 57-73.

Pająkowska-Bouallegui A., Twórczość epigramatyczna cesarza Juliana Apostaty w: O poetach i poezji. Od antyku po współczesność, red. I. Bogumił i J. Pokrzywnicki, Gdańsk 2019, s. 207-217.

Pająkowska-Bouallegui A., Wykształcenie cesarza rzymskiego Juliana Apostaty w: Dziecko w historycznej przestrzeni edukacji, red. B. Orłowska, B. Uchto-Żywica, K. Prętki, Gorzów Wielkopolski 2020, s. 69-84.

Ricciotti G., L’imperatore Giuliano L’Apostata secondo i documenti, Roma 1962.

Spinelli M., Giuliano l`Apostata. Anticristo o cercatore di dio?, Roma 2017.

Teitler H.C., The last Pagan Emperor. Julian the Apostate and the war against Christianity, Oxford 2017.

Trovato S., Un antieroe dai molti volti. Giuliano a Bisanzio come Apostata, scrittore, imperatore e in una particolare interpretazione „ratzingeriana” dello storico Sozomeno, „Incontri di filologia classica”, 10 (2010-2011) s. 1-28.

Więckowski S., Julian Apostata jako administrator i prawodawca, Warszawa 1930.