Listy pasterskie biskupa Jana Stepy o wychowaniu młodzieży

Paweł Juśko

doi:10.36578/BP.2025.10.49

Data publikacji : 21-12-2025

Tom 10 Nr 3 (2025)

Listy pasterskie biskupa Jana Stepy o wychowaniu młodzieży

Paweł Juśko

https://orcid.org/0000-0002-8474-604X

DOI: https://doi.org/10.36578/BP.2025.10.49

Abstrakt

Ksiądz biskup Jan Stepa był przedstawicielem środowiska naukowego Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, mającym duży wkład naukowy w rozwój filozofii chrześcijańskiej w Polsce w okresie międzywojennym. Po zakończeniu II wojny światowej, w 1946 r. został biskupem ordynariuszem diecezji tarnowskiej, pełniąc tę funkcję do swojej śmierci w 1959 r. W artykule dokonano analizy sześciu listów pasterskich bp. J. Stepy z lat 1946–1957, dotyczących formacji moralnej i religijnej młodego pokolenia Polaków oraz dostępności edukacji religijnej i prawa uczniów katolickich do uczęszczania na katechizację w ramach pobierania nauki w szkołach publicznych Polski Ludowej. Pierwsza grupa listów (w liczbie trzech) została przez autora ujęta w formę orędzia, a podstawą ich przesłania biskup uczynił wzór wychowawczy św. Stanisława Kostki, patrona młodzieży. Z kolei druga grupa obejmuje trzy listy zawierające wskazówki formalne i moralne dla młodzieży i rodziców, przypominające im o odpowiedzialności i obowiązku związanym z uczęszczaniem młodych katolików na lekcje religii. Listy te wpisują się w kontekst społeczno-polityczny Polski Ludowej, której władze państwowe i oświatowe zwalczały wpływy Kościoła katolickiego w zakresie jego oddziaływania na kształcenie i wychowanie dzieci i młodzieży.

Celem badawczym przeprowadzonej w artykule analizy było rozpoznanie ogólnych założeń myśli pedagogicznej bp. J. Stepy, ukierunkowanej na młode pokolenie katolików, jak również wskazanie na znaczenia formy wybranych listów i związek z prezentowanymi w nich treściami.

Słowa kluczowe:

biskup Jan Stepa, diecezja tarnowska, listy pasterskie, wychowanie młodzieży, kult św. Stanisława Kostki, nauczanie religii w Polsce Ludowej

Inne teksty tego samego autora

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Juśko, P. (2025). Listy pasterskie biskupa Jana Stepy o wychowaniu młodzieży. Biografistyka Pedagogiczna, 10(3), 415–441. https://doi.org/10.36578/BP.2025.10.49

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Źródła archiwalne

Archiwum Diecezjalne w Tarnowie (ADT)

Bp Stepa Jan Piotr. Akta personalne, sygn. PSb I.

Źródła drukowane

„Gazeta Lwowska”, 1936, nr 159; 1937, nr 151.

Kronika Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie za rok szkolny 1928–1929 stanowiąca sprawoz-danie Rektora i Dziekanów, oprac. L. Piniński, Lwów 1930.

Ks. Jan Stepa [nekrolog], „Ruch Filozoficzny”, 19 (1959–1960) nr 1–2, s. 132.

Norwid C.K., Listy. Część pierwsza (1–401), Warszawa 1937.

Odezwa Bp. Jana Stepy do kapłanów, rodziców i młodzieży szkolnej oraz list Prymasa Polski kard. Stefana Wyszyńskiego w sprawie powrotu nauki religii do szkół (12 grudnia 1956 r.), w: Dzie-je diecezji tarnowskiej, t. 1: Okólniki rozesłane przez Kurię tarnowską w latach 1951–1956, wyd. i oprac. M. Łabuz, Tarnów 2011, s. 424–426, dokument 114.

Przemówienie żałobne J.Em. Stefana Kardynała Wyszyńskiego Prymasa Polski, „Currenda. Pismo urzędowe Diecezji Tarnowskiej”, 109 (1959) nr 7–8: Numer żałobny poświęcony pamięci ks. biskupa Jana Stepy, s. 346–356.

Sprawozdanie z uroczystości pogrzebowych, „Currenda. Pismo urzędowe Diecezji Tarnowskiej”, 109 (1959) nr 7–8: Numer żałobny poświęcony pamięci ks. biskupa Jana Stepy, s. 367–370.

Stepa J., Kształcenie światopoglądu katolickiego w szkole, „Gazeta Kościelna. Tygodnik poświęcony sprawom kościelnym”, 42 (1935) nr 116, s. 181–183; nr 117, s. 195–197 (dokończenie).

Stepa J., List Bp. Jana Stepy do rodziców w sprawie uczęszczania dzieci na religię w szkole, 25 czerwca 1951 r., w: Dzieje diecezji tarnowskiej, t. 1: Okólniki rozesłane przez Kurię tarnow-ską w latach 1951–1956, wyd. i oprac. M. Łabuz, Tarnów 2011, s. 92, dokument 17.

Stepa J., Neokantowskie próby realizmu a neotomizm, t. 1, Lwów 1927.

Stepa J., Orędzie do młodzieży w uroczystość św. Stanisława Kostki (odczytane podczas Mszy św. dla młodzieży w niedzielę 16 listopada 1947 r.), „Currenda. Pismo Urzędowe Diecezji Tar-nowskiej”, 91 (1947) nr 11, s. 519–522.

Stepa J., Orędzie do młodzieży w uroczystość św. Stanisława Kostki z 17 listopada 1946 r., „Curren-da. Pismo Urzędowe Diecezji Tarnowskiej”, 10 (1946) s. 82–84.

Stepa J., Orędzie do młodzieży „Wierz i żyj z wiary” (Dan w Tarnowie w dniu św. Stanisława Kost-ki), „Currenda. Pismo Urzędowe Diecezji Tarnowskiej”, 101 (1957) nr 5, s. 264–268.

Stepa J., Realistyczne dążności Külpego a filozofia św. Tomasza, „Przegląd Teologiczny”, 10 (1929) s. 118–146.

Stepa J., Wychowanie wobec współczesnej kultury, w: Katolicka Myśl Wychowawcza. Pamiętnik II. Studium Katolickiego w Wilnie w dn. 28 VIII – 1 IX 1936 r., Poznań 1937, s. 46–58.

Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie. Skład Uniwersytetu w latach akad. 1933/34 i 1934/35, Lwów 1934.

Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie. Skład Uniwersytetu w roku akademickim 1935/36, Lwów 1935.

Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie. Skład Uniwersytetu w latach akademickich 1936/37 i 1937/38, Lwów 1937.

Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie. Skład Uniwersytetu w roku akademickim 1938/39, Lwów 1938.

Ustawa z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania. Dz.U. 1961, nr 32, poz. 160.

Wyjaśnienie Bp. Jana Stepy w sprawie nauki religii w Kościele z 2 maja 1952 r., w: Dzieje diecezji tarnowskiej, t. 1: Okólniki rozesłane przez Kurię tarnowską w latach 1951–1956, wyd. i oprac. M. Łabuz, Tarnów 2011, s. 169, dokument 33.

Zarządzenie Ministra Oświaty z 8 grudnia 1956 roku w sprawie nauczania religii w szkołach, Dz. Urz. MO 1956, nr 16, poz. 156.

Opracowania

Banach R., Bp Jan Piotr Stepa. Rys biograficzny, w: Biskupi tarnowscy okresu komunistycznego: ks. bp Jan Piotr Stepa i ks. abp Jerzy Ablewicz, red. A. Żurek, Tarnów 2010, s. 13–49.

Bednarczyk P., Ważniejsze fakty i dzieła dokonane za rządów Księdza Biskupa Jana Stepy, „Curren-da. Pismo Urzędowe Diecezji Tarnowskiej”, 109 (1959) nr 7–8: Numer żałobny poświęcony pamięci ks. biskupa Jana Stepy, s. 414–417.

Bednarczyk P., Życiorys księdza Biskupa Jana Stepy, „Currenda. Pismo Urzędowe Diecezji Tarnow-skiej”, 109 (1959) nr 7–8: Numer żałobny poświęcony pamięci ks. biskupa Jana Stepy, s. 373–378.

Bednarczyk R., Św. Stanisław Kostka a wizja nauczania młodzieży w nauczaniu prymasa Stefana Wyszyńskiego, „Humanistica 21”, 2 (2018) s. 77–96.

Bibliografia prac ks. Biskupa Jana Stepy (niekompletna), „Currenda. Pismo urzędowe Diecezji Tar-nowskiej”, 109 (1959) nr 7–8: Numer żałobny poświęcony pamięci ks. biskupa Jana Stepy, s. 421–423.

Bochenek J., W rocznicę śmierci śp. Ks. Biskupa Stepy. Próba ujęcia przemiany wewnętrznej, „Cur-renda. Pismo urzędowe Diecezji Tarnowskiej”, 114 (1965) nr 4–6, s. 409–416.

Chmielewski W., Zwalczanie wychowania religijnego w szkołach w latach 1944–1950, Kraków 2017.

Draus J., Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie 1918–1946. Portret kresowej uczelni, Kraków 2007.

Draus J., Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie w latach 1939–1944, „Prace Komisji Historii Nauki Polskiej Akademii Umiejętności”, 7 (2005) s. 105–128.

Gajda P.M., Stepa Jan, w: Encyklopedia Tarnowa, red. A. Niedojadło i in., Tarnów 210, s. 408.

Gigilewicz E., Heraldyka Episkopatu Polskiego w czasach PRL, Lublin 2022.

Juśko P., Sytuacja prawna nauczania religii w szkołach podstawowych Polski Ludowej do 1961 ro-ku, „Społeczeństwo i Rodzina. Stalowowolskie Studia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II”, 29 (2011) s. 96–111.

Katalog biskupów tarnowskich, „Tarnowskie Studia Teologiczne”, 10 (1986) cz. 1, s. 21–28.

Klawek A., Prace Wydziału Teologicznego na innych polach, w: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie 1918–1933, Lwów 1934, s. 147–158.

Konopka H., Religia w szkołach Polski Ludowej. Sprawa nauczania religii w polityce państwa (1944–1961), Białystok 1997.

Kostkiewicz J., Kierunki i koncepcje pedagogiki katolickiej w Polsce 1918–1939, Kraków 2013.

Krzanowski J., Prawda i miłość. Poglądy filozoficzne Jana Stepy na tle epoki, Tarnów 2009.

Kumor B., Diecezja Tarnowska. Dzieje ustroju i organizacji 1786–1985, Kraków 1985.

Marszalska J.M., Stepa Jan Piotr, w: Encyklopedia katolicka, t. 18: Serbowie – Szczepański, red. E. Gigilewicz i in., Lublin 213, s. 941–942.

Nowak A., Stepa Jan, w: Słownik polskich teologów katolickich, t. 7, red. L. Grzebień, Warszawa 1983, s. 172–176.

Nowak A., Stepa Jan Piotr (1892–1959, w: Słownik biograficzny kapłanów diecezji tarnowskiej 1786–1985, t. 1: Biskupi i kanonicy, Tarnów 1999, s. 51–55.

Rahner K., Vorgimler H., Mały słownik teologiczny, tł. A. Skowronek, Warszawa 1996.

Rogoż J., Akcje duszpasterskie ks. biskupa Stepy, „Currenda. Pismo urzędowe Diecezji Tarnow-skiej”, 109 (1959) nr 7–8: Numer żałobny poświęcony pamięci ks. biskupa Jana Stepy, s. 403–413.

Rozynkowski W., Przejawy Kultu św. Stanisława Kostki – wybrane zagadnienia, „Czasy Nowożytne i Współczesne”, 1 (2022) s. 157–165.

Rynio A., Pedagogiczne przesłanie Kardynała Stefana Wyszyńskiego polskiego błogosławionego, Lublin–Kraków 2024.

Ryńca M., Stepa Jan Piotr, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 43, red. A. Romanowski i in., War-szawa 2005, s. 424–426.

Słownik terminów literackich, red. M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska, wyd. 4, Warszawa–Wrocław–Kraków 2002.

Stach P., Wydział Teologiczny w latach 1918–1933, w: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Jana Ka-zimierza we Lwowie 1918–1933, Lwów 1934, s. 37–146.

Stala J., Funkcje katechetyczne rodziny w diecezji tarnowskiej w pierwszych latach po II wojnie światowej, „Tarnowskie Studia Teologiczne”, 21 (2002) nr 1–2, s. 349–356.

Talarek K, Diecezja tarnowska w latach 1945–1970. Problemy personalno-organizacyjne, Tarnów 212.

Talarek K., Nauka religii w szkołach diecezji tarnowskiej w latach 1945–1970. Problemy związane z nauczaniem religii w szkołach i punktach katechetycznych, Lublin–Rzeszów 2023.

Węgiel W., Z życia Seminarium Duchownego po wojnie, „Currenda. Pismo urzędowe Diecezji Tar-nowskiej”, 109 (1959) nr 5–6, s. 291–332.

Wołczański J, Dziennik Jana Stepy z początku I wojny światowej 1914/1915 roku w Sasowie – po-wiat złoczowski (Galicja Zachodnia), „Resovia Sacra”, 28 (2021) s. 725–764, DOI: 10.52097/rs.2021.725-764.

Wołczański J., Relacja o stanie archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego w dobie wojny ukraiń-sko-polskiej 1918–1919, „Studia Sandomierskie”, 17 (2010) z. 1–2, s. 5–76.

Wołczański J., Wydział Teologiczny Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie 1918–1939, Kraków 2002.