Ksiądz Emil Welisch (1884–1954) : Bukowińczyk – z pochodzenia Niemiec, wychowanek bursy ormiańskiej, działacz społeczny wśród Polaków

Maria Radziszewska

doi:10.36578/BP.2025.10.72

Published : 2025-12-30

V. 10 N. 4 (2025)

Ksiądz Emil Welisch (1884–1954)

Maria Radziszewska

https://orcid.org/0000-0003-0572-7631

DOI: https://doi.org/10.36578/BP.2025.10.72

Bukowińczyk – z pochodzenia Niemiec, wychowanek bursy ormiańskiej, działacz społeczny wśród Polaków

Abstract

Tekst poświęcony jest biografii ks. Emila Welischa. Urodził się jako Niemiec w wielokulturowym Królestwie Bukowiny. Uczył się i pracował wśród Niemców, Rumunów, Polaków, Ormian, Ukraińców. Pod wpływem przemian politycznych musiał opuścić Bukowinę, jednak do końca życia nosił ją w sercu. Ważne miejsce w jego biogramie zajmuje działalność duszpasterska i nauczycielska.

Puoi leggere altri articoli dello stesso autore/i

Dettagli

Riferimenti bibliografici

##plugins.themes.libcom.statistics##

Authors

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Radziszewska, M. (2025). Ksiądz Emil Welisch (1884–1954) : Bukowińczyk – z pochodzenia Niemiec, wychowanek bursy ormiańskiej, działacz społeczny wśród Polaków. Biografistyka Pedagogiczna [Biografia Pedagogica], 10(4), 171–192. https://doi.org/10.36578/BP.2025.10.72

Altmetric indicators

##plugins.themes.libcom.share##

Licence

Questo lavoro è fornito con la licenza Creative Commons Attribuzione - Non commerciale - Non opere derivate 4.0 Internazionale.

Riferimenti bibliografici

Źródła archiwalne

Archiwum Akt Nowych w Warszawie,

zespół: Ministerstwo Spraw Zagranicznych w Warszawie.

Źródła drukowane

Bogu na chwałę, młodzieży polskiej pożytek. Z uroczystości poświęcenia szkoły polskiej w Adâncata, „Kurier Polski w Rumunii”, 220 (1932) s. 4.

Bursa im. Issakowicza, „Gazeta Polska”, 3 (1914) s. 1–2.

Bursa kat. im. Issakowicza, „Gazeta Polska”, 85 (1910) s. 1.

Catalogus Universi Venerabilis Cler Saecularis et Regularis Archidiaecesis Leopoliensis Rit. Lat. Pro anno Domini 1906, Leopoldi 1906.

Catalogus Universi Venerabilis Cler Saecularis et Regularis Archidiaecesis Leopoliensis Rit. Lat. Pro anno Domini 1909, Leopoldi 1910.

Catalogus Universi Venerabilis Cler Saecularis et Regularis Archidiaecesis Leopoliensis Rit. Lat. Pro anno Domini 1910, Leopoldi 1911.

Catalogus Universi Venerabilis Cler Saecularis et Regularis Archidiaecesis Leopoliensis Rit. Lat. Pro anno Domini 1911, Leopoldi 1912.

Catalogus Universi Venerabilis Cler Saecularis et Regularis Archidiaecesis Leopoliensis Rit. Lat. Pro anno Domini 1914, Leopoldi 1915.

Ćwik W., Przeszłość Towarzystwa Polskiego Bratniej Pomocy i Czytelni Polskiej w Czerniowcach, Czerniowce 1885.

Der Deutsche Volksrat für die Bukowina, „Deutsche Volkszeitung”, 1 (1918) s. 1.

Die Deutschen Grossrumänienes, Der Deutsche Volksrat für die Bukowina, „Deutsche Volkszeitung”, 56 (1919) s. 1.

Dla dzieci polskich, „Gazeta Polska”, 85 (1896) s. 1.

Elenchus Cleri Saecularis ac Regularis Archidiaecesis Leopoliensis Ritus Latini Pro anno Domini 1922, Leopoldi 1922.

Erster Jahres-Bericht des k. k. zweiten StaatsUntergymnasiums in Czernowitz am Schlusses des Schuljahres 1897/98, Czernowitz 1898.

Kronika Uniwersytetu Lwowskiego 1898/18999-1909/1910, oprac. W. Hahn, Lwów 1912.

Długosz T. ks., Rzut oka na dzieje lwowskiego Wydziału Teologicznego, w: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie 1918–1933, Lwów 1934.

Opłakane dla nas Polaków we Wschodniej Galicyi stosunki kościelne, „Gazeta Kościelna”, 23 (1911) s. 291–292.

Program wykładów w półroczu letnim 1908/1909. C.K. Uniwersytet imienia cesarza Franciszka I we Lwowie, Lwów 1910.

Schematismus Archidiaecesis Leopoliensis Ritus Latini Pro anno Domini 1929, Leopoldi 1929.

Schematismus Archidiaecesis Leopoliensis Ritus Latini Pro anno Domini 1928, Leopoldi 1928.

Schematismus Archidiaecesis Leopoliensis Ritus Latini Pro anno Domini 1925, Leopoldi 1925.

Schematyzm Duchowieństwa i Kościołów Archidiecezji Wrocławskiej, Wrocław 1952.

Skład Uniwersytetu i program wykładów w półroczu letnim 1905/1906. C. K. Uniwersytet imienia cesarza Franciszka I we Lwowie, Lwów 1906.

Skład Uniwersytetu i program wykładów w półroczu zimowym 1905/1906. C. K. Uniwersytet imienia cesarza Franciszka I we Lwowie, Lwów 1905.

Towarzystwo orm-kat. bursy im. Issakowicza w Czerniowcach, „Gazeta Polska”, 101 (1907) s. 2–3.

Uregulowanie spraw wyznaniowych w Rumunii, „Gazeta Polska”, 252 (1923) s. 2.

VIII. Jahresbericht des k. k. zweiten Staatgymnasiums in Czernowitz. Veróffentlicht am Schlusses des Schuljahres 1904/1905 von Kornel Kozak, k. k. Gymnasialdirector, Czernowitz 1905.

Wiadomości diecezjalne, „Gazeta Kościelna”, 28 (1921) nr 13, s. 156.

Wiadomości diecezjalne, „Gazeta Kościelna”, 17 (1909) nr 32, s. 406.

Wiadomości diecezjalne, „Gazeta Kościelna”, 19 (1911) nr 33, s. 410.

Wiadomości kościelne, „Gazeta Lwowska”, 51 (1901) s. 3.

Wiadomości Kościelne, „Gazeta Polska”, 350 (1925) s. 3.

Wiadomości Kościelne, „Gazeta Polska”, 549 (1929) s. 4.

X. infułat Kajetan Kasprowicz. Założyciel Bursy Orm-Katol. w Czerniowcach, „Posłaniec św. Grzegorza”, 42–43 (1930).

Zmiana w wikariacie generalnym, „Gazeta Polska”, 294 (1924) s. 4.

Zweiter Jahresbericht des k. k. StaatsUntergymnasiums in Czernowitz am Schlusses des Schuljahres 1898/99, Czernowitz 1899.

Opracowania

Biedrzycki E., Historia Polaków na Bukowinie, Warszawa-Kraków 1973.

Biserica Preasfânta Treime, https://www.hvp.ro/obiective-turistice-suceava-gura-humor/biserica-preasfanta-treime, dostęp: 19.07.2024.

Bujak J., Kronika Bukowińskich Polaków 1906–1910, Suceava 2022.

Bujak J., Kronika Polaków Bukowińskich i zamieszkałych w Rumunii 1931–1940, Suceava 2020.

Bujak J., Lwowski abp prof. dr Józef Bilczewski (21.01.1901–20.03.1923) według bukowińskich Polaków, ich prasy oraz wybranych archidiecezjalnych świadectw epoki, w: O relacjach polsko-rumuńskich na przestrzeni wieków w strukturze nawiązywania polsko-rumuńskich relacji dyplomatycznych Despre relaţiile polono-române de-a lungul timpului în anul centenarului stabilirii relaţiilor diplomatice polono-române, red. E. Wieruszewska-Calistru, Suceava 2021.

Enciclopedia Bucovinei, t. 2: G–O, red. E. Satco, A. Niculică, Suceava 2018.

Geschichte der Bukowina: Von der Kiewer Rus über das Fürstentum Moldau, das Österreichische Kronland Bukiwina bis zur Herrschaft Rumäniens, https://www.bukowinafreunde.de/geschichte-der-bukowina/#voroeszeit, dostęp: 13.07.2024.

Grodkowska-Kulińska D., Zbiór Czerniowiecki 1781–1945 (1975), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 81 (2004) s. 81–100.

Hausleitner M., Georg Goebel (1900-1965), „Transylvanian Review”, 32 (2023) nr 1, s. 86–94, DOI: 10.33993/TR.2023.1.05..

Kaindl R.F., Das Ansiedlungswesen in der Bukowina seit der Besitzergreifung durch Österreich: Mit besonderer Berücksichtigung der Ansiedlung der Deutschen, Innsbruck 1902.

Klug A., Die Besiedelung von Bori, „Deutsche Tagespost” 1935, https://bukovinasociety.org/bsa-file_villages-e/bsa-file_villages_list-e/bsa-file_villages_bori-die-besiedlung-klug-d-2/, dostęp: 13.07.2024.

Krasowska H., Bukowina Żywa historia Kościoła, Kraków 2006.

Król-Mazur R., Bukowina jako ojczyzna prywatna polskich Ormian, w: Polska i Rumunia w Europie Środkowej w XX i XXI wieku. Studia, materiały i eseje poświęcone pamięci prof. dra hab. Wojciecha Rojka/ Polonia şi Româna în Europa Centrala in secole XX şi XXI. Studii, materiale si eseuri dedicate in memoriam prof. univ. dr. Wojciech Rojek, red. A. Kastory, H. Walczak, Kraków 2017, s. 265-287.

Majorek C., Kierunki regresu jednolitej struktury szkolnictwa ludowego w Galicji na przełomie XIX i XX wieku, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny”, 32 (1970) s. 210–214.

Osaczuk S., Niemcy na Bukowinie od Józefa II do Adolfa Hitlera, w: Bukowina. Integracja społeczno-kulturowa na Pograniczu, red. nauk. H. Krasowska, E. Kłosek, M. Pokrzyńska, Z. Kowalski, Warszawa–Wrocław–Zielona Góra–Piła 2010, s. 157-173.

Pelczar R., Ryś J., Wychowanie narodowe i patriotyczne w polskich szkołach ludowych w Galicji w latach 1772–1918, Rzeszów 2023.

Poświęcenie kamienia węgielnego, „Gazeta Polska”, 561 (1929) s. 3.

Purici Ș., Aspecte ale problemei minoritaţilor nationale în Bucovina istorică între ani 1918 şi 1940 (I), „Analele Bucovinei”, 1 (1997) s. 131-144..

Radziszewska M., Bursa im. Adama Mickiewicza w Czerniowcach jako przykład instytucjonalnej formy opieki nad dziećmi i młodzieżą mniejszości polskiej w Królestwie Bukowiny, w: Pomiędzy dysonansem a konsonansem społecznym, red. J. Górniewicz, Olsztyn 2021, s. 363–390.

Radziszewska M., Początki i rozwój szkolnictwa polskiego w Rumunii do 1939 roku, „Biuletyn Historii Edukacji”, 39 (2018) s. 89–104.

Reckmann D., Bori Settlers, https://bukovinasociety.org/bsa-file_villages-e/bsa-file_villages_list-e/bsa-file_villages_bori_founding-settlers-e/, dostęp: 13.07.2024.

Școala cea dintâiu din Gura Homorului, https://www.scoala1gh.ro/, dostęp: 13.07.2024.

Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 2, Warszawa 1881.

Șmid I., Două secole de istorie ale Parohiei Romano-Catolice din Rădăuţi (Ediţie revizută şi adăugită), Rădăuţi 2013.

Stankowski W., Polityka III Rzeszy wobec Niemców ze Wschodu. Przesiedlenia ludności niemieckiej podczas II wojny światowej, „Polityka i Państwo”, 4 (2007) s. 122–131.

Ungureanu C., Facultatea de Teologie Ortodoxă din Cernăuţi (1875–1919), „Analele Bucovinei”, 2 (2016) s. 41–64.

Welisch J., Reflections and Reminiscences a Bukovina German Tells His Story, „Journal of the American Historical Society of Germans form Russia”, 12 (1989) nr 2, s. 29–39.

Welisch S.A., Reverend Emil Welisch remembered, „The Bukovina Society of the Americas”, 2003, march, s. 8–10.

Zelionca A-E., Ks. Aleksander Opolski i dzieła miłosierdzia na Bukowinie, „Polonus”, 8 (2016) s. 32–34.

Zielonca A-E., Kościół katolicki obrządku łacińskiego na Bukowinie (1900-1940), „Roczniki Teologiczne”, 63 (2016) nr 4, s. 172–176.

Zup I.E., Bewahren der Deutschen identität und sprache in Grossrumänien. Das vereinsleben, „Studia UBB Philologia”, „Studia UBB Philologia”, 66 (2021) nr 3 s. 87-105, DOI: 10.24193/subbphilo.2021.3.06.