Status zawodowo-społeczny nauczycieli polskich szkół ludowych na wsi galicyjskiej w okresie autonomii

Roman Pelczar

doi:10.36578/BP.2023.08.25

Data publikacji : 28-11-2023 — zaktualizowane 28-11-2023

Tom 8 Nr 1 (2023)

Status zawodowo-społeczny nauczycieli polskich szkół ludowych na wsi galicyjskiej w okresie autonomii

Roman Pelczar

https://orcid.org/0000-0002-0612-0009

DOI: https://doi.org/10.36578/BP.2023.08.25

Abstrakt

Celem artykułu jest ukazanie środowiska nauczycieli pracujących w szkołach elementarnych (ludowych) w polskich wsiach w czasach autonomii (trwającej od połowy lat sześćdziesiątych XIX w. do 1918 r.). Artykuł powstał na zróżnicowanej bazie informacyjnej, którą tworzą źródła archiwalne i drukowane, pamiętniki oraz tematyczna literatura. Przedmiotem szczegółowych analiz stała się sytuacja zawodowo-społeczna nauczycieli. Analiza materiału źródłowego wskazuje, iż ich status zawodowo-społeczny przedstawiał się niejednolicie i zależał od różnych czynników o charakterze ogólnopaństwowym, prowincjonalnym i lokalnym. Nauczycielom, szczególnie pochodzącym ze środowisk niezwiązanych z wsią, nieraz trudno było zrozumieć chłopów, pozyskać ich szacunek i porozumieć się z nimi. Dodatkowo skromne wynagrodzenie nie przyczyniało się do budowania prestiżu zawodu nauczycielskiego. Pozytywnymi przejawami obecności nauczycieli na wsi (oprócz działalności oświatowej) było częste angażowanie się w lokalne życie społeczne i gospodarcze. Nauczyciele współtworzyli wiejskie środowiska inteligenckie, wtedy jeszcze bardzo nieliczne.

Słowa kluczowe:

Galicja, autonomia galicyjska, szkoły ludowe w Galicji, wiejskie szkoły ludowe w Galicji w okresie autonomii, nauczyciele wiejskich szkół ludowych w Galicji w okresie autonomii

Inne teksty tego samego autora

Roman Pelczar, Diacy-nauczyciele w szkołach parafialnych unickiej (greckokatolickiej) diecezji przemyskiej w XVIII i XIX w. Portret zbiorowy , Biografistyka Pedagogiczna: Tom 7 Nr 1 (2022)

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Pelczar, R. (2023). Status zawodowo-społeczny nauczycieli polskich szkół ludowych na wsi galicyjskiej w okresie autonomii. Biografistyka Pedagogiczna, 8(1), 369–392. https://doi.org/10.36578/BP.2023.08.25

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Baranowski M., O zadaniu szkoły ludowej i o środkach za pomocą których zadanie to można osiągnąć, „Szkoła”, 27 (1890) s. 333–337.

Broniec T. K., Pierwiastki narodowego wychowania, „Nauczyciel Ludowy”, 3 (1916) s. 3–6.

Dolata E., Dzieciństwo galicyjskie na początku XX wieku w świetle chłopskiej literatury pamiętnikarskiej, „Przegląd Pedagogiczny”, 1 (2012) s. 198–212.

Dubiel F., Gmina Tarnowiec. Dzieje dawne i współczesne, Rzeszów 1994.

Falkiewicz K., Rozwój szkolnictwa ludowego w Galicyi w latach 1848–1898, Lwów 1899.

Fołta W., Życie z własnego nadania, Warszawa 1987.

Gabryelski E., Nauczyciel-organista, „Szkoła”, 9 (1869) s. 136–140.

Grabowska D., Tradycje i obyczaje szkolne w „pamięci” nauczycieli oraz uczniów na terenie zaboru austriackiego, „Biuletyn Historii Wychowania”, 31 (2014) s. 177-189, DOI: 10.14746/bhw.2014.31.10.

Hołota A., Jamrozek L., Malawa w czasach dawnych i dzisiaj, Rzeszów 2006.

Instrukcja do prowadzenia kancelaryi szkolnej dla użytku nauczycieli szkół ludowych i wydziałowych tudzież rad szkolnych miejscowych w Galicyi, opr. W. Lewicki, Żółkiew 1905.

Juśko E., Działalność Rady Szkolnej Krajowej na rzecz szkoły ludowej w autonomicznej Galicji, „Edukacja – Technika – Informatyka”, 9 (2018) nr 5, s. 28–39.

Juśko E., Rada Szkolna Krajowa i jej działalność na rzecz szkoły ludowej w Galicji (1868–1921), Lublin–Tarnów 2013.

Kliś A., Galicyjska szkoła w oczach dziecka wiejskiego, w: Problemy edukacji dziecka wiejskiego, red. M. Radochoński, A. Horbowski, Rzeszów 1996, s. 13–27.

Łapot M., Szkolnictwo ludowe w Galicji u progu działalności Rady Szkolnej Krajowej (w stupięćdziesięciolecie jej powołania), „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Pedagogika”, 2 (2017) s. 237–259.

Madejczyk J., Dwa lata w szkółce wiejskiej 1889–1891, w: Galicyjskie wspomnienia szkolne, oprac. A. Knot, Kraków 1955, s. 449–457.

Meissner A., Edukacja młodzieży chłopskiej w Galicji doby autonomicznej, „Biuletyn Historii Wychowania”, 23 (2007) s. 21–33, DOI: 10.14746/bhw.2007.23.2.

Pelczar M., Lorens A., Sześćset lat doli i niedoli Krościenka Wyżnego i Iskrzyni 1350–1950, Krosno [1997].

Pelczar R., Ryś J., Wychowanie narodowe i patriotyczne w polskich szkołach ludowych w Galicji w latach 1772–1918, Rzeszów 2023.

Pelczar R., Rzymskokatolickie szkoły trywialne w Galicji w latach 1774–1875, Lublin 2014.

Pelczar R., Szkolnictwo elementarne, w: Szkolnictwo i oświata w Galicji 1772–1918, red. A. Meissner i in., Rzeszów 2015, s. 21–79.

Petryka E., Jakie przymioty powinien posiadać dobry nauczyciel, „Szkoła”, 18 (1870) s. 273–278.

Pigoń S., Z Komborni w świat. Wspomnienia młodości, Warszawa 1983.

Podgórska E., Sytuacja szkolnictwa i oświaty w zaborze austriackim. Szkolnictwo elementarne, w: Dzieje szkolnictwa i oświaty na wsi polskiej, red. S. Michalski, t. 1, Warszawa 1982, s. 248–268.

Półćwiartek J., Z badań nad rolą gospodarczo-społeczną plebanii na wsi pańszczyźnianej ziemi przemyskiej i sanockiej w XVI–XIX wieku, Rzeszów 1974.

Pustelak D., Organiści kościelni w diecezji przemyskiej obrządku łacińskiego w czasach zaborów funkcje i pozycja społeczna, w: Człowiek, społeczeństwo, źródło. Studia dedykowane Profesor Jadwidze Hoff, red. S. Kozak i in., Rzeszów 2014, s. 250–267.

Rymar S., Haczów, wieś ongiś królewska (1350–1960), Kraków 1962.

Saloni A., Zadanie szkoły ludowej, „Szkoła”, 39 (1887) s. 457–458.

Skoczek A., O szkole ludowej, cz. 1, Kraków 1868.

Skoczek A., Rys historyczno-statystyczny szkół ludowych w Galicji od roku 1772 po 1867, Kraków 1869.

Słomka J., Pamiętniki włościanina. Od pańszczyzny do dni dzisiejszych, Kraków 1902.

Szary A., Dzieje wsi Świlcza w czasach nowożytnych, Świlcza 2002.

Ustawa szkolna państwowa z dnia 14 maja 1869 roku, w: Zbiór ustaw i rozporządzeń administracyjnych w Królestwie Galicyi i Lodomeryi w Wielkim Księstwem Krakowskiem obowiązujących, wyd. J.R. Kasperek, t. 4, Lwów 1885.

Varanytsya A., „Jaka szkoła, taki nauczyciel”, czyli narodowościowe konteksty pracy nauczyciela ludowego w Galicji drugiej połowy XIX i początku XX wieku, „Ogrody Nauk i Sztuk”, 5 (2015) s. 235–244.

Wałęga A., A. Wałęga, „Powinności” nauczyciela ludowego doby zaborów w przekazie czasopisma „Szkoła”, „Biuletyn Historii Wychowania”, 42 (2020) s. 13–37, DOI: 10.14746/bhw.2020.42.2.

Wiącek W., Wiejska szkoła zimowa 1878–1883, w: Galicyjskie wspomnienia szkolne, oprac. A. Knot, Kraków 1955, s. 395–399.

Witos W., Moje wspomnienia, Warszawa 1981.